ਅਨੁਵਾਦ:ਨਾਅਰਾ

by ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ

ਉਸੇ ਯੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਕਿ ਉਸ ਸੰਗੀਨ ਇਮਾਰਤ ਕੀ ਸਾਤੋਂ ਮੰਜ਼ਿਲੇਂ ਉਸਕੇ ਕਾਂਧੋਂ ਪਰ ਧਰ ਦੀ ਗਈ ਹੈਂ।

ਵੋ ਸਾਤਵੇਂ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੇ ਏਕ ਏਕ ਸੀੜੀ ਕਰ ਕੇ ਨੀਚੇ ਉਤਰਾ ਔਰ ਤਮਾਮ ਮੰਜ਼ਿਲੋਂ ਕਾ ਬੋਝ ਉਸਕੇ ਚੌੜੇ ਮਗਰ ਦੁਬਲੇ ਕਾਂਧੇ ਪਰ ਸਵਾਰ ਹੋਤਾ ਗਯਾ। ਜਬ ਵੋ ਮਕਾਨ ਕੇ ਮਾਲਿਕ ਸੇ ਮਿਲਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਊਪਰ ਚੜ ਰਹਾ ਥਾ ਤੋ ਉਸੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਥਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਕੁਛ ਬੋਝ ਹਲਕਾ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ ਔਰ ਕੁਛ ਹਲਕਾ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਇਸਲਿਏ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਸੋਚਾ ਥਾ।

ਮਾਲਿਕ ਮਕਾਨ ਜਿਸੇ ਸਬ ਸੇਠ ਕੇ ਨਾਮ ਸੇ ਪੁਕਾਰਤੇ ਹੈਂ ਉਸਕੀ ਬਿਪਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਨੇਗਾ ਔਰ ਕਿਰਾਯਾ ਚੁਕਾਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਉਸੇ ਏਕ ਮਹੀਨੇ ਕੀ ਔਰ ਮੋਹਲਤ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਗਾ... ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਗਾ! ਯੇ ਸੋਚਤੇ ਹੁਏ ਉਸਕੇ ਗ਼ਰੂਰ ਕੋ ਠੇਸ ਲਗੀ ਥੀ ਲੇਕਿਨ ਫ਼ੌਰਨ ਹੀ ਉਸਕੋ ਅਸਲਿਯਤ ਭੀ ਮਾਲੂਮ ਹੋ ਗਈ ਥੀ। ਵੋ ਭੀਕ ਮਾਂਗਨੇ ਹੀ ਤੋ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਭੀਕ ਹਾਥ ਫੈਲਾ ਕਰ, ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਆਂਸੂ ਭਰ ਕੇ, ਅਪਨੇ ਦੁਖ ਦਰਦ ਸੁਨਾ ਕਰ ਔਰ ਅਪਨੇ ਘਾਵ ਦਿਖਾ ਕਰ ਹੀ ਮਾਂਗੀ ਜਾਤੀ ਹੈ!

ਉਸਨੇ ਯਹੀ ਕੁਛ ਕਿਯਾ। ਜਬ ਵੋ ਇਸ ਸੰਗੀਨ ਇਮਾਰਤ ਕੇ ਬੜੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਮੇਂ ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੋਨੇ ਲਗਾ ਤੋ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਗ਼ਰੂਰ ਕੋ, ਉਸ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਜੋ ਭੀਕ ਮਾਂਗਨੇ ਮੇਂ ਆਮ ਤੌਰ ਪਰ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਫੁਟਪਾਥ ਪਰ ਡਾਲ ਦਿਯਾ ਥਾ।

ਵੋ ਅਪਨਾ ਦਿਯਾ ਬੁਝਾ ਕਰ ਔਰ ਅਪਨੇ ਆਪਕੋ ਅੰਧੇਰੇ ਮੇਂ ਲਪੇਟ ਕਰ ਮਾਲਿਕ ਮਕਾਨ ਕੇ ਉਸ ਰੋਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ਮੇਂ ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੁਆ ਜਹਾਂ ਵੋ ਅਪਨੀ ਦੋ ਬਿਲਡਿੰਗੋਂ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ ਵਸੂਲ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਥਾ ਔਰ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਏਕ ਤਰਫ਼ ਖੜਾ ਹੋ ਗਯਾ। ਸੇਠ ਕੇ ਤਿਲਕ ਲਗੇ ਮਾਥੇ ਪਰ ਕਈ ਸਲਵਟੇਂ ਪੜ ਗਈਂ। ਉਸਕਾ ਬਾਲੋਂ ਭਰਾ ਹਾਥ ਏਕ ਮੋਟੀ ਸੀ ਕਾਪੀ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਬੜਾ। ਦੋ ਬੜੀ ਬੜੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਉਸ ਕਾਪੀ ਪਰ ਕੁਛ ਹੁਰੂਫ਼ ਪੜੇ ਔਰ ਏਕ ਭੱਦੀ ਸੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ।

"ਕੇਸ਼ਵ ਲਾਲ, ਖੋਲੀ ਪਾਂਚਵੀਂ, ਦੂਸਰਾ ਮਾਲਾ... ਦੋ ਮਹੀਨੋਂ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ, ਲੇ ਆਏ ਹੋ ਕ੍ਯਾ?"

ਯੇ ਸੁਨ ਕਰ ਉਸਨੇ ਅਪਨਾ ਦਿਲ ਜਿਸਕੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਨੇ ਔਰ ਨਏ ਘਾਵ ਵੋ ਸੀੜੀਆਂ ਚੜਤੇ ਹੁਏ ਕੁਰੇਦ ਕੁਰੇਦ ਕਰ ਗਹਰੇ ਕਰ ਚੁਕਾ ਥਾ, ਸੇਠ ਕੋ ਦਿਖਾਨਾ ਚਾਹਾ। ਉਸੇ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਯਕ਼ੀਨ ਥਾ ਕਿ ਉਸੇ ਦੇਖ ਕਰ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਏਗੀ। ਪਰ... ਸੇਠ ਜੀ ਨੇ ਕੁਛ ਸੁਨਨਾ ਨ ਚਾਹਾ ਔਰ ਉਸਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਏਕ ਹੁੱਲੜ ਸਾ ਮਚ ਗਯਾ।

ਸੇਠ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਵੋ ਤਮਾਮ ਦੁਖ ਜੋ ਬੀਤ ਚੁਕੇ ਥੇ, ਗੁਜ਼ਰੇ ਦਿਨੋਂ ਕੀ ਗਹਰੀ ਖਾਈ ਸੇ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਅਪਨੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਭਰ ਲਿਏ ਥੇ ਔਰ ਇਨ ਤਮਾਮ ਜ਼ਖ਼੍ਮੋਂ ਕੀ ਜਲਨ ਜੋ ਮੁੱਦਤ ਹੁਈ ਮਿਟ ਚੁਕੇ ਥੇ, ਉਸਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੇ ਇਕੱਠੀ ਅਪਨੀ ਛਾਤੀ ਮੇਂ ਜਮਾ ਕੀ ਥੀ। ਅਬ ਉਸਕੀ ਸਮਝ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਥਾ ਕਿ ਇਤਨੀ ਚੀਜ਼ੋਂ ਕੋ ਕੈਸੇ ਸੰਭਾਲੇ?

ਉਸਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਬਿਨ ਬੁਲਾਏ ਮੇਹਮਾਨ ਆ ਗਏ ਹੋਤੇ ਤੋ ਵੋ ਉਨਸੇ ਬੜੇ ਰੂਖੇਪਨ ਕੇ ਸਾਥ ਕਹ ਸਕਤਾ ਥਾ, "ਜਾਓ ਭਈ, ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਇਤਨੀ ਜਗਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਬਿਠਾ ਸਕੂੰ ਔਰ ਨ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਰੁਪਯਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਮ ਸਬ ਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਮਦਾਰਾਤ ਕਰ ਸਕੂੰ।” ਲੇਕਿਨ ਯਹਾਂ ਤੋ ਕਿੱਸਾ ਹੀ ਦੂਸਰਾ ਥਾ। ਉਸਨੇ ਤੋ ਅਪਨੇ ਭੂਲੇ ਭਟਕੇ ਦੁਖੋਂ ਕੋ ਇਧਰ ਉਧਰ ਸੇ ਪਕੜ ਕਰ ਅਪਨੇ ਆਪ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਜਮਾ ਕਿਯਾ ਥਾ। ਅਬ ਭਲਾ ਵੋ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਸਕਤੇ ਥੇ?

ਅਫ਼ਰਾਤਫ਼ਰੀ ਮੇਂ ਉਸੇ ਕੁਛ ਪਤਾ ਨ ਚਲਾ ਥਾ ਕਿ ਉਸਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਕਿਤਨੀ ਚੀਜ਼ੇਂ ਭਰ ਗਈ ਹੈਂ। ਪਰ ਜੈਸੇ ਜੈਸੇ ਉਸਨੇ ਸੋਚਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਿਯਾ, ਵੋ ਪਹਚਾਨਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਫ਼ੁਲਾਂ ਦੁਖ ਫ਼ੁਲਾਂ ਵਕ਼ਤ ਕਾ ਹੈ ਔਰ ਫ਼ੁਲਾਂ ਦਰਦ ਉਸੇ ਫ਼ੁਲਾਂ ਵਕ਼ਤ ਪਰ ਹੁਆ ਥਾ ਔਰ ਜਬ ਯੇ ਸੋਚ ਬਿਚਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁਈ ਤੋ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ੇ ਨੇ ਬੜ ਕਰ ਵੋ ਧੁੰਦ ਹਟਾ ਦੀ ਜੋ ਉਨ ਪਰ ਲਿਪਟੀ ਹੁਈ ਥੀ ਔਰ ਕਲ ਕੇ ਤਮਾਮ ਦੁਖ ਦਰਦ ਆਜ ਕੀ ਤਕਲੀਫੇਂ ਬਨ ਗਏ ਔਰ ਉਸਨੇ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਬਾਸੀ ਰੋਟਿਯਾਂ ਫਿਰ ਅੰਗਾਰੋਂ ਪਰ ਸੇਂਕਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੀਂ।

ਉਸਨੇ ਸੋਚਾ, ਥੋੜੇ ਸੇ ਵਕ਼ਤ ਮੇਂ ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਸੋਚਾ। ਉਸਕੇ ਘਰ ਕਾ ਅੰਧਾ ਲੈਮ੍ਪ ਕਈ ਬਾਰ ਬਿਜਲੀ ਕੇ ਉਸ ਬਲ੍ਬ ਸੇ ਟਕਰਾਯਾ ਜੋ ਮਾਲਿਕ ਮਕਾਨ ਕੇ ਗੰਜੇ ਸਰ ਕੇ ਊਪਰ ਮੁਸਕੁਰਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਕਈ ਬਾਰ ਉਸ ਪੈਵੰਦ ਲਗੇ ਕਪੜੇ ਇਨ ਖੂੰਟਿਯੋਂ ਪਰ ਲਟਕ ਕਰ ਫਿਰ ਉਸਕੇ ਮੈਲੇ ਬਦਨ ਸੇ ਚਿਮਟ ਗਏ ਜੋ ਦੀਵਾਰ ਮੇਂ ਗੜੀ ਚਮਕ ਰਹੀ ਥੀਂ।

ਕਈ ਬਾਰ ਉਸੇ ਅਨਦਾਤਾ ਭਗਵਾਨ ਕਾ ਖ਼ਯਾਲ ਆਯਾ ਜੋ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨ ਜਾਨੇ ਕਹਾਂ ਬੈਠਾ, ਅਪਨੇ ਬੰਦੋਂ ਕਾ ਖ਼ਯਾਲ ਰਖਤਾ ਹੈ। ਮਗਰ ਅਪਨੇ ਸਾਮਨੇ ਸੇਠ ਕੋ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੈਠਾ ਦੇਖ ਕਰ ਜਿਸਕੇ ਕਲਮ ਕੀ ਜੁੰਬਿਸ਼ ਕੁਛ ਕਾ ਕੁਛ ਕਰ ਸਕਤੀ ਥੀ, ਵੋ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੇਂ ਕੁਛ ਭੀ ਨ ਸੋਚ ਸਕਾ। ਕਈ ਬਾਰ ਉਸੇ ਖ਼ਯਾਲ ਆਯਾ ਔਰ ਵੋ ਸੋਚਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਉਸੇ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਯਾਲ ਆਯਾ ਥਾ? ਮਗਰ ਵੋ ਉਸਕੇ ਪੀਛੇ ਭਾਗ ਦੌੜ ਨ ਕਰ ਸਕਾ। ਵੋ ਸਖ਼ਤ ਘਬਰਾ ਗਯਾ ਥਾ। ਉਸਨੇ ਆਜ ਤਕ ਅਪਨੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਇਤਨੀ ਖਲਬਲੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ ਥੀ।

ਵੋ ਇਸ ਖਲਬਲੀ ਪਰ ਅਭੀ ਤਅ’ਜੁੱਬ ਹੀ ਕਰ ਰਹਾ ਥਾ ਕਿ ਮਾਲਿਕ ਮਕਾਨ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਮੇਂ ਆਕਰ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਦੀ... ਗਾਲੀ। ਯੂੰ ਸਮਝਿਏ ਕਿ ਕਾਨੋਂ ਕੇ ਰਾਸਤੇ ਪਿਘਲਾ ਹੁਆ ਸੀਸਾ ਸ਼ਾਂਯ ਸ਼ਾਂਯ ਕਰਤਾ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਉਤਰ ਗਯਾ ਔਰ ਉਸਕੇ ਸੀਨੇ ਕੇ ਅੰਦਰ ਜੋ ਹੁੱਲੜ ਮਚ ਗਯਾ ਉਸਕਾ ਤੋ ਕੁਛ ਠਿਕਾਨਾ ਹੀ ਨ ਥਾ। ਜਿਸ ਤਰਹ ਕਿਸੀ ਗਰਮ-ਗਰਮ ਜਲਸੇ ਮੇਂ ਕਿਸੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਸੇ ਭਗਦੜ ਮਚ ਜਾਯਾ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਸੀ ਤਰਹ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਹਲਚਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ।

ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਜਤਨ ਕਿਏ ਕਿ ਉਸਕੇ ਵੋ ਦੁਖ ਦਰਦ ਜੋ ਉਸਨੇ ਸੇਠ ਕੋ ਦਿਖਾਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਇਕੱਠੇ ਕਿਏ ਥੇ, ਚੁਪਚਾਪ ਰਹੇਂ, ਪਰ ਕੁਛ ਨ ਹੋ ਸਕਾ। ਗਾਲੀ ਕਾ ਸੇਠ ਕੇ ਮੂੰਹ ਸੇ ਨਿਕਲਨਾ ਥਾ ਕਿ ਤਮਾਮ ਦੁਖ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਗਏ ਔਰ ਅੰਧਾ ਧੁੰਦ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਟਕਰਾਨੇ ਲਗੇ। ਅਬ ਤੋ ਵੋ ਯੇ ਨਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਬਿਲਕੁਲ ਨ ਸਹ ਸਕਾ ਔਰ ਉਸ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਜੋ ਪਹਲੇ ਹੀ ਸੇ ਤਪ ਰਹੀ ਥੀਂ, ਆਂਸੂ ਆ ਗਏ ਜਿਸਸੇ ਉਨਕੀ ਗਰਮੀ ਔਰ ਭੀ ਬੜ ਗਈ ਔਰ ਉਨਸੇ ਧੁਆਂ ਨਿਕਲਨੇ ਲਗਾ।

ਉਸਕੇ ਜੀ ਮੇਂ ਆਈ ਕਿ ਇਸ ਗਾਲੀ ਕੋ ਜਿਸੇ ਵੋ ਬੜੇ ਹਦ ਤਕ ਨਿਗਲ ਚੁਕਾ ਥਾ, ਸੇਠ ਕੇ ਝੁਰਰਿਯੋਂ ਪੜੇ ਚੇਹਰੇ ਪਰ ਕ਼ੈ ਕਰ ਦੇ, ਮਗਰ ਵੋ ਇਸ ਖ਼ਯਾਲ ਸੇ ਬਾਜ਼ ਆ ਗਯਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਗ਼ਰੂਰ ਤੋ ਫੁਟਪਾਥ ਪਰ ਪੜਾ ਹੈ। ਅਪੋਲੋ ਬੰਦਰ ਪਰ ਨਮਕ ਲਗੀ ਮੂੰਗਫਲੀ ਬੇਚਨੇ ਵਾਲੇ ਕਾ ਗ਼ਰੂਰ... ਉਸਕੀ ਆਂਖੇਂ ਹੰਸ ਰਹੀ ਥੀਂ ਔਰ ਉਨਕੇ ਸਾਮਨੇ ਨਮਕ ਲਗੀ ਮੂੰਗਫਲੀ ਕੇ ਵੋ ਤਮਾਮ ਦਾਨੇ ਜੋ ਉਸਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਏਕ ਥੈਲੇ ਕੇ ਅੰਦਰ ਬਰਖਾ ਕੇ ਬਾਇ’ਸ ਗੀਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਥੇ, ਨਾਚਨੇ ਲਗੇ।

ਉਸਕੀ ਆਂਖੇਂ ਹੰਸੀਂ, ਉਸਕਾ ਦਿਲ ਭੀ ਹੰਸਾ, ਯੇ ਸਬ ਕੁਛ ਹੁਆ ਪਰ ਵੋ ਕੜਵਾਹਟ ਦੂਰ ਨ ਹੁਈ ਜੋ ਉਸਕੇ ਗਲੇ ਮੇਂ ਸੇਠ ਕੀ ਗਾਲੀ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੀ ਥੀ। ਯੇ ਕੜਵਾਹਟ ਅਗਰ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਬਾਨ ਪਰ ਹੋਤੀ ਤੋ ਵੋ ਉਸੇ ਥੂਕ ਦੇਤਾ ਮਗਰ ਵੋ ਤੋ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰਹ ਉਸਕੇ ਗਲੇ ਮੇਂ ਅਟਕ ਗਈ ਥੀ ਔਰ ਨਿਕਾਲੇ ਨ ਨਿਕਲਤੀ ਥੀ।

ਔਰ ਫਿਰ ਏਕ ਅ’ਜੀਬ ਕ਼ਿਸਮ ਕਾ ਦੁਖ ਜੋ ਉਸ ਗਾਲੀ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿਯਾ ਥਾ, ਉਸਕੀ ਘਬਰਾਹਟ ਕੋ ਔਰ ਭੀ ਬੜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਉਸੇ ਯੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਤਾ ਥਾ ਕਿ ਉਸਕੀ ਆਂਖੇਂ ਜੋ ਸੇਠ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਰੋਨਾ ਫ਼ੁਜ਼ੂਲ ਸਮਝਤੀ ਥੀਂ, ਉਸਕੇ ਸੀਨੇ ਕੇ ਅੰਦਰ ਉਤਰ ਕਰ ਆਂਸੂ ਬਹਾ ਰਹੀ ਹੈਂ, ਜਹਾਂ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਪਹਲੇ ਹੀ ਸੇ ਸੋਗ ਮੇਂ ਥੀ।

ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਫਿਰ ਗਾਲੀ ਦੀ। ਉਤਨੀ ਹੀ ਮੋਟੀ ਜਿਤਨੀ ਉਸਕੀ ਚਰਬੀ ਭਰੀ ਗਰਦਨ ਥੀ ਔਰ ਉਸੇ ਯੂੰ ਲਗਾ ਕਿ ਕਿਸੀ ਨੇ ਊਪਰ ਸੇ ਉਸ ਪਰ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਫੇਂਕ ਦਿਯਾ ਹੈ। ਚੁਨਾਂਚੇ ਉਸਕਾ ਏਕ ਹਾਥ ਅਪਨੇ ਆਪ ਚੇਹਰੇ ਕੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਕੇ ਲਿਏ ਬੜਾ, ਪਰ ਉਸ ਗਾਲੀ ਕੀ ਸਾਰੀ ਗਰਦ ਉਸ ਪਰ ਫੈਲ ਚੁਕੀ ਥੀ। ਅਬ ਉਸਨੇ ਵਹਾਂ ਠਹਰਨਾ ਅਚ੍ਛਾ ਨ ਸਮਝਾ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਥੀ... ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਥੀ... ਉਸੇ ਕੁਛ ਖ਼ਬਰ ਨ ਥੀ। ਵੋ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਨਾ ਜਾਨਤਾ ਥਾ ਕਿ ਐਸੀ ਹਾਲਤੋਂ ਮੇਂ ਕਿਸੀ ਬਾਤ ਕੀ ਸੁਧਬੁਧ ਨਹੀਂ ਰਹਾ ਕਰਤੀ।

ਵੋ ਜਬ ਨੀਚੇ ਉਤਰਾ ਤੋ ਉਸੇ ਐਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਕਿ ਇਸ ਸੰਗੀਨ ਇਮਾਰਤ ਕੀ ਸਾਤੋਂ ਮੰਜ਼ਿਲੇਂ ਉਸਕੇ ਕੰਧੋਂ ਪਰ ਧਰ ਦੀ ਗਈ ਹੈਂ।

ਏਕ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ... ਬਾਰ ਬਾਰ ਯੇ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਜੋ ਸੇਠ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਪਾਨ ਕੀ ਪੀਕ ਕੇ ਮਾਨਿੰਦ ਅਪਨੇ ਮੁੰਹ ਸੇ ਉਗਲ ਦੀ ਥੀਂ ਜੋ ਉਸਕੇ ਕਾਨੋਂ ਕੇ ਪਾਸ ਜ਼ਹਰੀਲੀ ਭਿੜੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਭਿਨਭਿਨਾਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਤੀ ਥੀਂ ਔਰ ਵੋ ਸਖ਼ਤ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਜਾਤਾ ਥਾ। ਵੋ ਕੈਸੇ ਉਸ... ਉਸ... ਉਸਕੀ ਸਮਝ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਥਾ ਕਿ ਇਸ ਗੜਬੜ ਕਾ ਨਾਮ ਕ੍ਯਾ ਰਖੇ, ਜੋ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਔਰ ਦਿਮਾਗ਼ ਮੇਂ ਇਨ ਗਾਲੀਓੰ ਨੇ ਮਚਾ ਰਖੀ ਥੀ।

ਵੋ ਕੈਸੇ ਉਸ ਤਪ ਕੋ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਤਾ ਥਾ ਜਿਸਮੇਂ ਵੋ ਫੁੰਕਾ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਕੈਸੇ?... ਪਰ ਵੋ ਸੋਚ ਬਿਚਾਰ ਕੇ ਕਾਬਿਲ ਭੀ ਤੋ ਨਹੀਂ ਰਹਾ ਥਾ। ਉਸਕਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੋ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਏਕ ਐਸਾ ਅਖਾੜਾ ਬਨਾ ਹੁਆ ਥਾ ਜਿਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸੇ ਪਹਲਵਾਨ ਕੁਸ਼੍ਤੀ ਲੜ ਰਹੇ ਹੋਂ। ਜੋ ਖ਼ਯਾਲ ਭੀ ਵਹਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਤਾ, ਕਿਸੀ ਦੂਸਰੇ ਖ਼ਯਾਲ ਸੇ ਜੋ ਪਹਲੇ ਹੀ ਸੇ ਵਹਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਤਾ ਭਿੜ ਜਾਤਾ ਔਰ ਵੋ ਕੁਛ ਸੋਚ ਨ ਸਕਤਾ।

ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ ਜਬ ਏਕਾ ਏਕੀ ਉਸਕੇ ਦੁਖ ਕੈ ਕੀ ਸੂਰਤ ਮੇਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਨੇ ਕੋ ਥੇ ਉਸਕੇ ਜੀ ਮੇਂ ਆਈ, ਜੀ ਮੇਂ ਕ੍ਯਾ ਆਈ, ਮਜਬੂਰੀ ਕੀ ਹਾਲਤ ਮੇਂ ਵੋ ਉਸ ਆਦਮੀ ਕੋ ਰੋਕ ਕਰ ਜੋ ਲੰਬੇ ਲੰਬੇ ਡਗ ਭਰਤਾ ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹਾ ਥਾ, ਯੇ ਕਹਨੇ ਹੀ ਵਾਲਾ ਥਾ, "ਭਯ੍ਯਾ ਮੈਂ ਰੋਗੀ ਹੂੰ,” ਮਗਰ ਜਬ ਉਸਨੇ ਉਸ ਰਾਹ ਚਲਤੇ ਆਦਮੀ ਕੀ ਸ਼ਕ੍ਲ ਦੇਖੀ ਤੋ ਬਿਜਲੀ ਕਾ ਵੋ ਖਮ੍ਬਾ ਜੋ ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਮੇਂ ਗੜਾ ਥਾ, ਉਸੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਸੇ ਕਹੀਂ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਹਸਸਾਸ ਦਿਖਾਈ ਦਿਯਾ ਔਰ ਜੋ ਕੁਛ ਵੋ ਅਪਨੇ ਅੰਦਰ ਸੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਾਲਨੇ ਵਾਲਾ ਥਾ, ਏਕ ਏਕ ਘੂੰਟ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਨਿਗਲ ਗਯਾ।

ਫੁਟਪਾਥ ਪਰ ਚੌਕੋਰ ਪਤ੍ਥਰ ਏਕ ਤਰਤੀਬ ਕੇ ਸਾਥ ਜੁੜੇ ਹੁਏ ਥੇ। ਵੋ ਉਨ ਪਤ੍ਥਰੋਂ ਪਰ ਚਲ ਰਹਾ ਥਾ। ਆਜ ਤਕ ਕਭੀ ਉਸਨੇ ਉਨਕੀ ਸਖ਼ਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨ ਕੀ ਥੀ। ਮਗਰ ਆਜ ਉਨਕੀ ਸਖ਼ਤੀ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਥੀ। ਫੁਟਪਾਥ ਕਾ ਹਰ ਏਕ ਪਤ੍ਥਰ ਜਿਸ ਪਰ ਉਸਕੇ ਕਦਮ ਪੜ ਰਹੇ ਥੇ, ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਟਕਰਾ ਰਹਾ ਥਾ... ਸੇਠ ਕੇ ਪਤ੍ਥਰ ਕੇ ਮਕਾਨ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ਅਭੀ ਵੋ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਹੀ ਗਯਾ ਹੋਗਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਬੰਦ ਬੰਦ ਢੀਲਾ ਹੋ ਗਯਾ।

ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ ਉਸਕੀ ਏਕ ਲੜਕੇ ਸੇ ਟਕ੍ਕਰ ਹੁਈ ਔਰ ਉਸੇ ਯੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਕਿ ਵੋ ਟੂਟ ਗਯਾ ਹੈ। ਚੁਨਾਂਚੇ ਉਸ ਨੇ ਝਟ ਉਸ ਆਦਮੀ ਕੀ ਤਰਹ ਜਿਸਕੀ ਝੋਲੀ ਸੇ ਬੇਰ ਗਿਰ ਰਹੇ ਹੋਂ, ਇਧਰ ਉਧਰ ਹਾਥ ਫੈਲਾਏ ਔਰ ਅਪਨੇ ਆਪਕੋ ਇਕਟ੍ਠਾ ਕਰਕੇ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਚਲਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਿਯਾ।

ਉਸਕਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਉਸਕੀ ਟਾਂਗੋਂ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੇਂ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਕੇ ਸਾਥ ਚਲ ਰਹਾ ਥਾ, ਚੁਨਾਂਚੇ ਕਭੀ ਕਭੀ ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ ਉਸੇ ਯੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਤਾ ਥਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਨਿਚਲਾ ਧੜ ਸਾਰੇ ਕਾ ਸਾਰਾ ਬਹੁਤ ਪੀਛੇ ਰਹ ਗਯਾ ਹੈ ਔਰ ਦਿਮਾਗ਼ ਬਹੁਤ ਆਗੇ ਨਿਕਲ ਗਯਾ ਹੈ। ਕਈ ਬਾਰ ਉਸੇ ਇਸ ਖ਼ਯਾਲ ਸੇ ਠਹਰਨਾ ਪੜਾ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਚੀਜ਼ੇਂ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਸਾਥ ਸਾਥ ਹੋ ਜਾਏਂ।

ਵੋ ਫੁਟਪਾਥ ਪਰ ਚਲ ਰਹਾ ਥਾ ਜਿਸਕੇ ਇਸ ਤਰਫ਼ ਸੜਕ ਪਰ ਪੋਂ ਪੋਂ ਕਰਤੀ ਮੋਟਰੋਂ ਕਾ ਤਾਂਤਾ ਬੰਧਾ ਹੁਆ ਥਾ। ਘੋੜੇ ਗਾੜੀਆਂ, ਟ੍ਰਾਮੇਂ, ਭਾਰੀ ਭਰਕਮ ਟ੍ਰਕ, ਲਾਰਿਯਾਂ ਯੇ ਸਬ ਸੜਕ ਕੀ ਕਾਲੀ ਛਾਤੀ ਪਰ ਦਨਦਨਾਤੀ ਹੁਈ ਚਲ ਰਹੀ ਥੀਂ। ਏਕ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾ ਹੁਆ ਥਾ, ਪਰ ਉਸਕੇ ਕਾਨੋਂ ਕੋ ਕੁਛ ਸੁਨਾਈ ਨ ਦੇਤਾ ਥਾ। ਵੋ ਤੋ ਪਹਲੇ ਹੀ ਸੇ ਸ਼ਾਂਯ ਸ਼ਾਂਯ ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ। ਜੈਸੇ ਰੇਲਗਾੜੀ ਕਾ ਇੰਜਨ ਜ਼ਾਇਦ ਭਾਪ ਬਾਹਰ ਨਿਕਾਲ ਰਹਾ ਹੈ।

ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ ਏਕ ਲੰਗੜੇ ਕੁਤੇ ਸੇ ਉਸਕੀ ਟਕ੍ਕਰ ਹੁਈ। ਕੁਤੇ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਯਾਲ ਸੇ ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਉਸਕਾ ਪੈਰ ਕੁਚਲ ਦਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, "ਚਾਊਂ” ਕਿਯਾ ਔਰ ਪਰੇ ਹਟ ਗਯਾ ਔਰ ਵੋ ਸਮਝਾ ਕਿ ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਫਿਰ ਗਾਲੀ ਦੀ ਹੈ, ਗਾਲੀ ਗਾਲੀ ਠੀਕ ਉਸੀ ਤਰਹ ਉਸਸੇ ਉਲਝ ਕਰ ਰਹ ਗਈ ਥੀ ਜੈਸੇ ਬੇਰੀ ਕੇ ਕਾਂਟੋਂ ਮੇਂ ਕੋਈ ਕਪੜਾ। ਵੋ ਜਿਤਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਪਨੇ ਆਪਕੋ ਛੁੜਾਨੇ ਕੀ ਕਰਤਾ ਥਾ, ਉਤਨੀ ਹੀ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਉਸਕੀ ਰੂਹ ਜ਼ਖ਼੍ਮੀ ਹੋਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਥੀ।

ਉਸੇ ਉਸ ਨਮਕ ਲਗੀ ਮੂੰਗਫਲੀ ਕਾ ਖ਼ਯਾਲ ਨਹੀਂ ਥਾ ਜੋ ਉਸਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਬਰਖਾ ਕੇ ਬਾਇ’ਸ ਗੀਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਥੀ ਔਰ ਨ ਉਸੇ ਰੋਟੀ ਕਪੜੇ ਕਾ ਖ਼ਯਾਲ ਥਾ। ਉਸਕੀ ਉਮ੍ਰ ਤੀਸ ਬਰਸ ਕੇ ਕਰੀਬ ਥੀ ਔਰ ਇਨ ਤੀਸ ਬਰਸੋਂ ਮੇਂ ਜਿਨਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਾਨੇ ਕਿਤਨੇ ਦਿਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਵੋ ਕਭੀ ਭੂਕਾ ਨ ਸੋਯਾ ਥਾ ਔਰ ਨ ਕਭੀ ਨੰਗਾ ਹੀ ਫਿਰਾ ਥਾ।

ਉਸੇ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਬਾਤ ਕਾ ਦੁਖ ਥਾ ਕਿ ਉਸੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕਿਰਾਯਾ ਦੇਨਾ ਪੜਤਾ ਥਾ। ਵੋ ਅਪਨਾ ਔਰ ਅਪਨੇ ਬਾਲ ਬਚ੍ਚੋਂ ਕਾ ਪੇਟ ਭਰੇ। ਉਸ ਬਕਰੇ ਜੈਸੀ ਦਾੜੀ ਵਾਲੇ ਹਕੀਮ ਕੀ ਦਵਾਈਯੋਂ ਕੇ ਦਾਮ ਦੇ, ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਤਾੜੀ ਕੀ ਏਕ ਬੋਤਲ ਕੇ ਲਿਏ ਦੁਵਨ੍ਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੇ ਯਾ ਉਸ ਗੰਜੇ ਸੇਠ ਕੇ ਮਕਾਨ ਕੇ ਏਕ ਕਮਰੇ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ ਅਦਾ ਕਰੇ। ਮਕਾਨੋਂ ਔਰ ਕਿਰਾਯੋਂ ਕਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਉਸਕੀ ਸਮਝ ਸੇ ਸਦਾ ਊਂਚਾ ਰਹਾ ਥਾ।

ਵੋ ਜਬ ਭੀ ਦਸ ਰੁਪਯੇ ਗਿਨ ਕਰ ਸੇਠ ਯਾ ਉਸਕੇ ਮੁਨੀਮ ਕੀ ਹਥੇਲੀ ਪਰ ਰਖਤਾ ਤੋ ਸਮਝਤਾ ਥਾ ਕਿ ਜ਼ਬਰ ਦਸਤੀ ਉਸਸੇ ਯੇ ਰਕ਼ਮ ਛੀਨ ਲੀ ਗਈ ਹੈ ਔਰ ਅਬ ਅਗਰ ਵੋ ਪਾਂਚ ਬਰਸ ਤਕ ਬਰਾਬਰ ਕਿਰਾਯਾ ਦੇਤੇ ਰਹਨੇ ਕੇ ਬਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਕਾ ਹਿਸਾਬ ਚੁਕਤਾ ਨ ਕਰ ਸਕਾ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਸੇਠ ਕੋ ਇਸ ਬਾਤ ਕਾ ਇਖ਼ਤਿਯਾਰ ਹੋ ਗਯਾ ਕਿ ਵੋ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਦੇ? ਸਬ ਸੇ ਬੜੀ ਬਾਤ ਤੋ ਯੇ ਥੀ, ਜੋ ਉਸੇ ਖਾਏ ਜਾ ਰਹੀ ਥੀ। ਉਸੇ ਉਨ ਬੀਸ ਰੂਪੋਂ ਕੀ ਪਰਵਾ ਨ ਥੀ ਜੋ ਉਸੇ ਆਜ ਨਹੀਂ ਕਲ ਅਦਾ ਕਰ ਦੇਨੇ ਥੇ।

ਵੋ ਉਨ ਦੋ ਗਾਲੀਓੰ ਕੀ ਬਾਬਤ ਸੋਚ ਰਹਾ ਥਾ ਜੋ ਇਨ ਬੀਸ ਰੂਪੋਂ ਕੇ ਬੀਚ ਮੇਂ ਸੇ ਨਿਕਲਤੀ ਥੀਂ। ਨ ਵੋ ਬੀਸ ਰੁਪਯੇ ਕਾ ਮਕਰੂਜ਼ ਹੋਤਾ ਔਰ ਨ ਸੇਠ ਕੇ ਕਠਾਲੀ ਜੈਸੇ ਮੁੰਹ ਸੇ ਯੇ ਗੰਦਗੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਤੀ।

"ਮਾਨ ਲਿਯਾ ਵੋ ਧਨਵਾਨ ਥਾ। ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਦੋ ਬਿਲਡਿੰਗੇਂ ਥੀਂ ਜਿਨਕੇ ਏਕ ਸੌ ਚੌਬੀਸ ਕਮਰੋਂ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਆਤਾ ਥਾ। ਪਰ ਇਨ ਏਕ ਸੌ ਚੌਬੀਸ ਕਮਰੋਂ ਮੇਂ ਜਿਤਨੇ ਲੋਗ ਰਹਤੇ ਹੈਂ, ਉਸਕੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਤੋ ਨਹੀਂ ਔਰ ਅਗਰ ਗ਼ੁਲਾਮ ਭੀ ਹੈਂ ਤੋ ਵੋ ਉਨ੍ਹੇਂ ਗਾਲੀ ਕੈਸੇ ਦੇ ਸਕਤਾ ਹੈ?”

ਠੀਕ ਹੈ ਉਸੇ ਕਿਰਾਯਾ ਚਾਹਿਏ ਪਰ ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਸੇ ਲਾਊਂ? ਪਾਂਚ ਬਰਸ ਤਕ ਉਸਕੋ ਦੇਤਾ ਹੀ ਰਹਾ ਹੂੰ। ਜਬ ਹੋਗਾ, ਦੇ ਦੂੰਗਾ। ਪਿਛਲੇ ਬਰਸ ਬਰਸਾਤ ਕਾ ਸਾਰਾ ਪਾਨੀ ਹਮ ਪਰ ਟਪਕਤਾ ਰਹਾ, ਪਰ ਮੈਂਨੇ ਕਭੀ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਨਹੀਂ ਦੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਝੇ ਉਸਸੇ ਕਹੀਂ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਹੋਲਨਾਕ ਗਾਲੀਆਂ ਯਾਦ ਹੈਂ। ਮੈਂਨੇ ਸੇਠ ਸੇ ਬਾਰਹਾ ਕਹਾ ਕਿ ਸੀੜੀ ਕਾ ਡੰਡਾ ਟੂਟ ਗਯਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਬਨਵਾ ਦੀਜਿਏ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਏਕ ਨ ਸੁਨੀ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਫੂਲ ਸੀ ਬਚ੍ਚੀ ਗਿਰੀ, ਉਸਕਾ ਦਾਹਿਨਾ ਹਾਥ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੇ ਲਿਏ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਗਯਾ।

ਮੈਂ ਗਾਲੀਓੰ ਕੇ ਬਜਾਯ ਉਸੇ ਬਦਦੁਆਏਂ ਦੇ ਸਕਤਾ ਥਾ, ਪਰ ਮੁਝੇ ਇਸ ਕਾ ਧ੍ਯਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਯਾ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ ਨ ਚੁਕਾਨੇ ਪਰ ਮੈਂ ਗਾਲੀਓੰ ਕੇ ਕਾਬਿਲ ਹੋ ਗਯਾ। ਉਸਕੋ ਯੇ ਖ਼ਯਾਲ ਤਕ ਨ ਆਯਾ ਕਿ ਉਸਕੇ ਬੱਚੇ ਅਪੋਲੋ ਬੰਦਰ ਪਰ ਮੇਰੇ ਥੈਲੇ ਸੇ ਮੁਟ੍ਠਿਯਾਂ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਮੂੰਗਫਲੀ ਖਾਤੇ ਹੈਂ।

ਇਸ ਮੇਂ ਕੋਈ ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਇਤਨੀ ਦੌਲਤ ਨਹੀਂ ਥੀ ਜਿਤਨੀ ਕਿ ਇਸ ਦੋ ਬਿਲਡਿੰਗੋਂ ਵਾਲੇ ਸੇਠ ਕੇ ਪਾਸ ਥੀ ਔਰ ਐਸੇ ਲੋਗ ਭੀ ਹੋਂਗੇ ਜਿਨਕੇ ਪਾਸ ਇਸਸੇ ਭੀ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਦੌਲਤ ਹੋਗੀ, ਪਰ ਵੋ ਗ਼ਰੀਬ ਕੈਸੇ ਹੋ ਗਯਾ? ਉਸੇ ਗ਼ਰੀਬ ਸਮਝ ਕਰ ਹੀ ਤੋ ਗਾਲੀ ਦੀ ਗਈ ਥੀ, ਵਰਨਾ ਇਸ ਗੰਜੇ ਸੇਠ ਕੀ ਕ੍ਯਾ ਮਜਾਲ ਥੀ ਕਿ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੜੇ ਇਤਮਿਨਾਨ ਸੇ ਬੈਠ ਕਰ ਉਸੇ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨਾ ਦੇਤਾ।

ਗੋਯਾ ਕਿਸੀ ਕੇ ਪਾਸ ਧਨ ਦੌਲਤ ਕਾ ਨ ਹੋਨਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਬਾਤ ਹੈ। ਅਬ ਯੇ ਉਸਕਾ ਕ਼ਸੂਰ ਨਹੀਂ ਥਾ ਕਿ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਦੌਲਤ ਕੀ ਕਮੀ ਥੀ। ਸਚ ਪੂਛਿਏ ਤੋ ਉਸਨੇ ਕਭੀ ਧਨ ਦੌਲਤ ਕੇ ਖ਼੍ਵਾਬ ਦੇਖੇ ਹੀ ਨ ਥੇ। ਵੋ ਅਪਨੇ ਹਾਲ ਮੇਂ ਮਸਤ ਥਾ। ਉਸਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੜੇ ਮਜ਼ੇ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਥੀ ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਏਕਾ ਏਕੀ ਉਸਕੀ ਬੀਵੀ ਬੀਮਾਰ ਪੜ ਗਈ ਔਰ ਉਸਕੇ ਦਵਾ-ਦਾਰੂ ਪਰ ਵੋ ਤਮਾਮ ਰੁਪਯ ਖ਼ਰਚ ਹੋ ਗਏ ਜੋ ਕਿਰਾਏ ਮੇਂ ਜਾਨੇ ਵਾਲੇ ਥੇ। ਅਗਰ ਵੋ ਖ਼ੁਦ ਬੀਮਾਰ ਹੋਤਾ ਤੋ ਮੁਮ੍ਕਿਨ ਥਾ ਕਿ ਵੋ ਦਵਾਓਂ ਪਰ ਰੁਪਯਾ ਖ਼ਰਚ ਨ ਕਰਤਾ ਲੇਕਿਨ ਯਹਾਂ ਤੋ ਉਸ ਕੇ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਕੀ ਬਾਤ ਥੀ ਜੋ ਅਭੀ ਅਪਨੀ ਮਾਂ ਕੇ ਪੇਟ ਹੀ ਮੇਂ ਥਾ।

ਉਸਕੋ ਔਲਾਦ ਬਹੁਤ ਪ੍ਯਾਰੀ ਥੀ ਜੋ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁਕੀ ਥੀ ਔਰ ਜੋ ਪੈਦਾ ਹੋਨੇ ਵਾਲੀ ਥੀ। ਸਬ ਕੀ ਸਬ ਉਸੇ ਅ’ਜ਼ੀਜ਼ ਥੀ। ਵੋ ਕੈਸੇ ਅਪਨੀ ਬੀਵੀ ਕਾ ਈਲਾਜ ਨ ਕਰਾਤਾ? ਕ੍ਯਾ ਵੋ ਇਸ ਬੱਚੇ ਕਾ ਬਾਪ ਨ ਥਾ? ਬਾਪ, ਪਿਤਾ, ਵੋ ਤੋ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਕੀ ਬਾਤ ਥੀ। ਅਗਰ ਉਸੇ ਅਪਨੇ ਬੱਚੇ ਕੇ ਲਿਏ ਚੋਰੀ ਭੀ ਕਰਨਾ ਪੜਤੀ ਤੋ ਵੋ ਕਭੀ ਨ ਚੂਕਤਾ।

ਚੋਰੀ, ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਵੋ ਚੋਰੀ ਕਭੀ ਨ ਕਰਤਾ। ਯੂੰ ਸਮਝਿਏ ਕਿ ਵੋ ਅਪਨੇ ਬੱਚੇ ਕੇ ਲਿਏ ਬੜੀ ਸੇ ਬੜੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਤੈਯਾਰ ਥਾ, ਮਗਰ ਵੋ ਚੋਰ ਕਭੀ ਨ ਬਨਤਾ। ਵੋ ਅਪਨੀ ਛਿਨੀ ਹੁਈ ਚੀਜ਼ ਵਾਪਸ ਲੇਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਲੜ ਮਰਨੇ ਕੋ ਤੈਯਾਰ ਥਾ, ਪਰ ਵੋ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ ਥਾ।

ਅਗਰ ਵੋ ਚਾਹਤਾ ਤੋ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਜਬ ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਦੀ ਥੀ, ਆਗੇ ਬੜ ਕਰ ਉਸਕਾ ਟੇਂਟਵਾ ਦਬਾ ਦੇਤਾ ਔਰ ਉਸਕੀ ਤਿਜੋਰੀ ਮੇਂ ਸੇ ਵੋ ਤਮਾਮ ਨੀਲੇ ਔਰ ਸਬ੍ਜ਼ ਨੋਟ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਭਾਗ ਜਾਤਾ, ਜਿਨਕੋ ਵੋ ਆਜ ਤਕ ਲਾਜਵੰਤੀ ਕੇ ਪਤ੍ਤੇ ਸਮਝਾ ਕਰਤਾ ਥਾ... ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਵੋ ਐਸਾ ਕਭੀ ਨ ਕਰਤਾ। ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਕ੍ਯੋਂ ਦੀ?

ਪਿਛਲੇ ਬਰਸ ਚੌਪਾਟੀ ਪਰ ਏਕ ਗਾਹਕ ਨੇ ਉਸੇ ਗਾਲੀ ਦੀ ਥੀ, ਇਸਲਿਏ ਕਿ ਦੋ ਪੈਸੇ ਕੀ ਮੂੰਗਫਲੀ ਮੇਂ ਚਾਰ ਦਾਨੇ ਕੜਵੇ ਚਲੇ ਗਏ ਥੇ ਔਰ ਉਸਕੇ ਜਵਾਬ ਮੇਂ ਉਸਕੀ ਗਰਦਨ ਪਰ ਐਸੀ ਧੌਲ ਜਮਾਈ ਥੀ ਕਿ ਦੂਰ ਬੇਂਚ ਪਰ ਬੈਠੇ ਆਦਮਿਯੋਂ ਨੇ ਭੀ ਉਸਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਨ ਲੀ ਥੀ। ਮਗਰ ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਦੀਂ ਔਰ ਵੋ ਚੁਪ ਰਹਾ, ਕੇਸ਼ਵ ਲਾਲ ਖਾਰੀ ਸੀਂਗ ਵਾਲਾ, ਜਿਸਕੀ ਬਾਬਤ ਯੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਥਾ ਕਿ ਵੋ ਨਾਕ ਪਰ ਮਕ੍ਖੀ ਭੀ ਨਹੀਂ ਬੈਠਨੇ ਦੇਤਾ, ਸੇਠ ਨੇ ਏਕ ਗਾਲੀ ਦੀ ਔਰ ਵੋ ਕੁਛ ਨ ਬੋਲਾ... ਦੂਸਰੀ ਗਾਲੀ ਦੀ ਤੋ ਭੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹਾ, ਜੈਸੇ ਵੋ ਮਿਟ੍ਟੀ ਕਾ ਪੁਤਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਿਟ੍ਟੀ ਕਾ ਪੁਤਲਾ ਕੈਸੇ ਹੁਆ?

ਉਸਨੇ ਉਨ ਦੋ ਗਾਲੀਓੰ ਕੋ ਸੇਠ ਕੇ ਥੂਕ ਭਰੇ ਮੁੰਹ ਸੇ ਨਿਕਲਤੇ ਦੇਖਾ, ਜੈਸੇ ਦੋ ਬੜੇ ਬੜੇ ਚੂਹੇ ਮੋਰਿਯੋਂ ਸੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਤੇ ਹੈਂ। ਵੋ ਜਾਨਬੂਝ ਕਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹਾ, ਇਸਲਿਏ ਕਿ ਵੋ ਅਪਨਾ ਗ਼ਰੂਰ ਨੀਚੇ ਛੋੜ ਆਯਾ ਥਾ... ਮਗਰ ਉਸਨੇ ਅਪਨਾ ਗ਼ਰੂਰ ਅਪਨੇ ਸੇ ਅਲਗ ਕ੍ਯੋਂ ਕਿਯਾ? ਸੇਠ ਸੇ ਗਾਲੀਆਂ ਲੇਨੇ ਕੇ ਲਿਏ?

ਯੇ ਸੋਚਤੇ ਹੁਏ ਉਸੇ ਏਕਾ ਏਕੀ ਖ਼ਯਾਲ ਆਯਾ ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਸੇਠ ਨੇ ਉਸੇ ਨਹੀਂ ਕਿਸੀ ਔਰ ਕੋ ਗਾਲੀਆਂ ਦੀ ਥੀਂ, ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ, ਗਾਲੀਆਂ ਉਸੇ ਹੀ ਦੀ ਗਈ ਥੀਂ, ਇਸਲਿਏ ਕਿ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ ਉਸੀ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਨਿਕਲਤਾ ਥਾ। ਅਗਰ ਉਸੇ ਗਾਲੀਆਂ ਨ ਦੀ ਗਈ ਹੋਤੀ ਤੋ ਇਸ ਸੋਚ ਬਿਚਾਰ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੀ ਕ੍ਯਾ ਥੀ ਔਰ ਯੇ ਜੋ ਉਸਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਹੁੱਲੜ ਸਾ ਮਚ ਰਹਾ ਥਾ, ਕ੍ਯਾ ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੀ ਵਜਹ ਕੇ ਉਸੇ ਦੁਖ ਦੇ ਰਹਾ ਥਾ? ਉਸੀ ਕੋ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਦੀ ਗਈ ਥੀਂ।

ਜਬ ਉਸਕੇ ਸਾਮਨੇ ਏਕ ਮੋਟਰ ਨੇ ਅਪਨੇ ਮਾਥੇ ਕੀ ਬੱਤੀਆਂ ਰੋਸ਼ਨ ਕੀਂ ਤੋ ਉਸੇ ਮਾਲੂਮ ਹੁਆ ਕਿ ਵੋ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਪਿਘਲ ਕਰ ਉਸਕੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਧੰਸ ਗਈ ਹੈਂ। ਗਾਲੀਆਂ... ਗਾਲੀਆਂ... ਵੋ ਝੁੰਝਲਾ ਗਯਾ, ਵੋ ਜਿਤਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ ਥਾ ਕਿ ਇਨ ਗਾਲੀਓੰ ਕੀ ਬਾਬਤ ਨ ਸੋਚੇ, ਉਤਨੀ ਹੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਸੇ ਉਸੇ ਉਨਕੇ ਮੁਤੱਲਕ ਸੋਚਨਾ ਪੜਤਾ ਥਾ ਔਰ ਯੇ ਮਜਬੂਰੀ ਉਸੇ ਬਹੁਤ ਚਿੜਚਿੜਾ ਬਨਾ ਰਹੀ ਥੀ। ਚੁਨਾਂਚੇ ਇਸੀ ਚਿੜਚਿੜੇਪਨ ਮੇਂ ਉਸਨੇ ਖ਼੍ਵਾਹ ਮਖ਼੍ਵਾਹ ਦੋ ਤੀਨ ਆਦਮੀਓਂ ਕੋ ਜੋ ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਥੇ, ਦਿਲ ਹੀ ਦਿਲ ਮੇਂ ਗਾਲੀਆਂ ਦੀਂ, "ਯੂੰ ਅਕੜ ਕੇ ਚਲ ਰਹੇ ਹੈਂ ਜੈਸੇ ਉਨਕੇ ਬਾਵਾ ਕਾ ਰਾਜ ਹੈ!”

ਅਗਰ ਉਸਕਾ ਰਾਜ ਹੋਤਾ ਤੋ ਵੋ ਸੇਠ ਕੋ ਮਜ਼ਾ ਚਖਾ ਦੇਤਾ ਜੋ ਉਸੇ ਊਪਰ ਤਲੇ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨਾ ਕਰ ਅਪਨੇ ਘਰ ਮੇਂ ਯੂੰ ਆਰਾਮ ਸੇ ਬੈਠਾ ਥਾ ਜੈਸੇ ਉਸਨੇ ਅਪਨੀ ਗੱਦੇਦਾਰ ਕੁਰਸੀ ਮੇਂ ਸੇ ਵੋ ਖਟਮਲ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਬਾਹਰ ਫੇਂਕ ਦਿਏ ਹੈਂ। ਸਚਮੁਚ ਅਗਰ ਉਸਕਾ ਅਪਨਾ ਰਾਜ ਹੋਤਾ ਤੋ ਚੌਕ ਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸੇ ਲੋਗੋਂ ਕੋ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸੇਠ ਕੋ ਬੀਚ ਮੇਂ ਖੜਾ ਕਰ ਦੇਤਾ ਔਰ ਉਸਕੀ ਗੰਜੀ ਚੰਦਿਯਾ ਪਰ ਇਸ ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਧੱਪਾ ਮਾਰਤਾ ਕਿ ਬਿਲਬਿਲਾ ਉਠਤਾ, ਫਿਰ ਵੋ ਸਬ ਲੋਗੋਂ ਸੇ ਕਹਤਾ ਕਿ ਹੰਸੋ, ਜੀ ਭਰ ਕਰ ਹੰਸੋ ਔਰ ਖ਼ੁਦ ਇਤਨਾ ਹੰਸਤਾ ਕਿ ਹੰਸਤੇ ਹੰਸਤੇ ਉਸਕਾ ਪੇਟ ਦੁਖਨੇ ਲਗਤਾ, ਪਰ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਉਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੰਸੀ ਨਹੀਂ ਆਤੀ ਥੀ... ਕ੍ਯੋਂ?

ਵੋ ਅਪਨੇ ਰਾਜ ਕੇ ਬਗ਼ੈਰ ਭੀ ਤੋ ਸੇਠ ਕੇ ਗੰਜੇ ਸਰ ਪਰ ਧੱਪਾ ਮਾਰ ਸਕਤਾ ਥਾ, ਉਸੇ ਕਿਸ ਬਾਤ ਕੀ ਰੁਕਾਵਟ ਥੀ? ਰੁਕਾਵਟ ਥੀ... ਰੁਕਾਵਟ ਥੀ ਤੋ ਵੋ ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨ ਕਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਰਹਾ।

ਉਸਕੇ ਕਦਮ ਰੁਕ ਗਏ। ਉਸਕਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਭੀ ਏਕ ਦੋ ਪਲ ਕੇ ਲਿਏ ਸੁਸਤਾਯਾ ਔਰ ਉਸਨੇ ਸੋਚਾ ਕਿ ਚਲੋ ਅਭੀ ਇਸ ਝੰਝਟ ਕਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੀ ਕਰ ਦੂੰ... ਭਾਗਾ ਹੂਆ ਜਾਊਂ ਔਰ ਏਕ ਹੀ ਝਟਕੇ ਮੇਂ ਸੇਠ ਕੀ ਗਰਦਨ ਮਰੋੜ ਕਰ ਉਸ ਤਿਜੋਰੀ ਪਰ ਰਖ ਦੂੰ ਜਿਸਕਾ ਢਕਨਾ ਮਗਰਮਚ੍ਛ ਕੇ ਮੁੰਹ ਕੀ ਤਰਹ ਖੁਲਤਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਵੋ ਖੰਬੇ ਕੀ ਤਰਹ ਜ਼ਮੀਨ ਮੇਂ ਕ੍ਯੋਂ ਗੜ ਗਯਾ ਥਾ? ਸੇਠ ਕੇ ਘਰ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਪਲਟਾ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਥਾ? ਕ੍ਯਾ ਉਸਮੇਂ ਜੁਰਅਤ ਨ ਥੀ?

ਉਸਮੇਂ ਜੁਰਅਤ ਨ ਥੀ, ਕਿਤਨੇ ਦੁਖ ਕੀ ਬਾਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸਕੀ ਸਾਰੀ ਤਾਕਤ ਸਰਦ ਪੜ ਗਈ ਥੀ... ਯੇ ਗਾਲੀਆਂ, ਵੋ ਇਨ ਗਾਲੀਓੰ ਕੋ ਕ੍ਯਾ ਕਹਤਾ... ਇਨ ਗਾਲੀਓੰ ਨੇ ਉਸਕੀ ਚੌੜੀ ਛਾਤੀ ਪਰ ਰੋਲਰ ਸਾ ਫੇਰ ਦਿਯਾ ਥਾ, ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਗਾਲੀਓੰ ਨੇ... ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ਸਾਦ ਮੇਂ ਏਕ ਹਿੰਦੂ ਨੇ ਉਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਝ ਕਰ ਲਾਠਿਯੋਂ ਸੇ ਬਹੁਤ ਪੀਟਾ ਥਾ ਔਰ ਅਧਮੁਵਾ ਕਰ ਦਿਯਾ ਥਾ ਔਰ ਉਸੇ ਇਤਨੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨ ਹੁਈ ਥੀ ਜਿਤਨੀ ਕਿ ਅਬ ਹੋ ਰਹੀ ਥੀ।

ਕੇਸ਼ਵ ਲਾਲ ਖਾਰੀ ਸੀਂਗ ਵਾਲਾ ਜੋ ਦੋਸਤੋਂ ਸੇ ਬੜੇ ਫ਼ਖ਼੍ਰ ਕੇ ਸਾਥ ਕਹਾ ਕਰਤਾ ਥਾ ਕਿ ਵੋ ਕਭੀ ਬੀਮਾਰ ਨਹੀਂ ਪੜਾ, ਆਜ ਯੂੰ ਚਲ ਰਹਾ ਥਾ ਜੈਸੇ ਬਰਸੋਂ ਕਾ ਰੋਗੀ ਹੈ ਔਰ ਯੇ ਰੋਗ ਕਿਸਨੇ ਪੈਦਾ ਕਿਯਾ ਥਾ? ਦੋ ਗਾਲੀਓੰ ਨੇ!

ਗਾਲੀਆਂ... ਗਾਲੀਆਂ... ਕਹਾਂ ਥੀਂ ਵੋ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ? ਉਸਕੇ ਜੀ ਮੇਂ ਆਈ ਕਿ ਅਪਨੇ ਸੀਨੇ ਕੇ ਅੰਦਰ ਹਾਥ ਡਾਲ ਕਰ ਵੋ ਉਨ ਦੋ ਪਤ੍ਥਰੋਂ ਕੋ ਜੋ ਕਿਸੀ ਹੀਲੇ ਗਲਤੇ ਹੀ ਨ ਥੇ, ਬਾਹਰ ਨਿਕਾਲ ਲੇ ਔਰ ਜੋ ਕੋਈ ਭੀ ਉਸਕੇ ਸਾਮਨੇ ਆਏ, ਉਸਕੇ ਸਰ ਪਰ ਦੇ ਮਾਰੇ, ਪਰ ਯੇ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਥਾ... ਉਸਕਾ ਸੀਨਾ ਮੁਰਬ੍ਬੇ ਕਾ ਮਰਤਬਾਨ ਥੋੜੀ ਥਾ।

ਠੀਕ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਕੋਈ ਔਰ ਤਰਕੀਬ ਭੀ ਤੋ ਸਮਝ ਮੇਂ ਆਏ ਜਿਸਸੇ ਯੇ ਗਾਲੀਆਂ ਦੂਰ ਦਫ਼ਾਨ ਹੋਂ... ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਸ਼ਖ਼ਸ ਬੜ ਕਰ ਉਸੇ ਦੁਖ ਸੇ ਨਜਾਤ ਦਿਲਾਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ? ਕ੍ਯਾ ਵੋ ਹਮਦਰਦੀ ਕੇ ਕਾਬਿਲ ਨ ਥਾ? ਹੋਗਾ, ਪਰ ਕਿਸੀ ਕੋ ਉਸਕੇ ਦਿਲ ਕੇ ਹਾਲ ਕਾ ਕ੍ਯਾ ਪਤਾ ਥਾ, ਵੋ ਖੁਲੀ ਕਿਤਾਬ ਥੋੜੀ ਥਾ ਔਰ ਨ ਉਸ ਨੇ ਅਪਨਾ ਦਿਲ ਬਾਹਰ ਲਟਕਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਅੰਦਰ ਕੀ ਬਾਤ ਕਿਸੀ ਕੋ ਕ੍ਯਾ ਮਾਲੂਮ?

ਨ ਮਾਲੂਮ ਹੋ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰੇ ਕਿਸੀ ਕੋ ਮਾਲੂਮ ਨ ਹੋ, ਅਗਰ ਕਿਸੀ ਕੋ ਅੰਦਰ ਕੀ ਬਾਤ ਕਾ ਪਤਾ ਚਲ ਗਯਾ ਤੋ ਕੇਸ਼ਵਲਾਲ ਖਾਰੀ ਸੀਂਗ ਵਾਲੇ ਕੇ ਲਿਏ ਡੂਬ ਮਰਨੇ ਕੀ ਬਾਤ ਥੀ... ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨ ਕਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹਨਾ ਮਾਮੂਲੀ ਬਾਤ ਥੀ ਕ੍ਯਾ?

ਮਾਮੂਲੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ, ਬਹੁਤ ਬੜੀ ਬਾਤ ਹੈ... ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਜਿਤਨੀ ਬੜੀ ਬਾਤ ਹੈ। ਇਸਸੇ ਭੀ ਬੜੀ ਬਾਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਾ ਗ਼ਰੂਰ ਮਿਟ੍ਟੀ ਮੇਂ ਮਿਲ ਗਯਾ ਹੈ। ਉਸਕੀ ਜ਼ਿਲ੍ਲਤ ਹੁਈ ਹੈ, ਉਸਕੀ ਨਾਕ ਕਟ ਗਈ ਹੈ... ਉਸਕਾ ਸਬ ਕੁਛ ਲੁਟ ਗਯਾ ਹੈ, ਚਲੋ ਭਈ ਛੁਟ੍ਟੀ ਹੁਈ। ਅਬ ਤੋ ਯੇ ਗਾਲੀਆਂ ਉਸਕਾ ਪੀਛਾ ਛੋੜ ਦੇਂ, ਵੋ ਕਮੀਨਾ ਥਾ, ਰਜ਼ੀਲ ਥਾ, ਨੀਚ ਥਾ। ਗੰਦਗੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੇ ਵਾਲਾ ਭੰਗੀ ਥਾ, ਕੁਤ੍ਤਾ ਥਾ... ਉਸਕੋ ਗਾਲੀਆਂ ਮਿਲਨਾ ਹੀ ਚਾਹਿਏ ਥੀਂ। ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਕਿਸੀ ਕੀ ਕ੍ਯਾ ਮਜਾਲ ਥੀ ਕਿ ਉਸੇ ਗਾਲੀਆਂ ਦੇ ਔਰ ਫਿਰ ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੀ ਕ਼ੁਸੂਰ ਕੇ, ਵੋ ਉਸੇ ਕਚ੍ਚਾ ਨ ਚਬਾ ਜਾਤਾ। ਅਮਾਂ ਹਟਾਓ, ਯੇ ਸਬ ਕਹਨੇ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਹੈਂ... ਤੁਮਨੇ ਤੋ ਸੇਠ ਸੇ ਯੂੰ ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨੀਂ, ਜੈਸੇ ਮੀਠੀ ਮੀਠੀ ਬੋਲੀਆਂ ਥੀਂ।

"ਮੀਠੀ ਮੀਠੀ ਬੋਲੀਆਂ ਥੀਂ, ਬੜੇ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਘੂੰਟ ਥੇ, ਚਲੋ ਯਹੀ ਸਹੀ... ਅਬ ਤੋ ਮੇਰਾ ਪੀਛਾ ਛੋੜ ਦੋ, ਵਰਨਾ ਸਚ ਕਹਤਾ ਹੂੰ, ਦੀਵਾਨਾ ਹੋ ਜਾਊਂਗਾ। ਯੇ ਲੋਗ ਜੋ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਸੇ ਇਧਰ ਉਧਰ ਚਲ ਫਿਰ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਮੈਂ ਇਨਮੇਂ ਸੇ ਹਰ ਏਕ ਕਾ ਸਰ ਫੋੜ ਦੂੰਗਾ। ਭਗਵਾਨ ਕੀ ਕਸਮ ਮੁਝੇ ਅਬ ਜ਼੍ਯਾਦਾ ਤਾਬ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਦੀਵਾਨੇ ਕੁੱਤੇ ਕੀ ਤਰਹ ਸਬ ਕੋ ਕਾਟਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੂੰਗਾ। ਲੋਗ ਮੁਝੇ ਪਾਗਲਖਾਨੇ ਮੇਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਂਗੇ ਔਰ ਮੈਂ ਦੀਵਾਰੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਅਪਨਾ ਸਰ ਟਕਰਾ ਟਕਰਾ ਕਰ ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ... ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ।

ਸਚ ਕਹਤਾ ਹੂੰ, ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ... ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ। ਸਚ ਕਹਤਾ ਹੂੰ, ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ ਔਰ ਮੇਰੀ ਰਾਧਾ ਵਿਧ੍ਵਾ ਔਰ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਅਨਾਥ ਹੋ ਜਾਏਂਗੇ। ਯੇ ਸਬ ਕੁਛ ਇਸਲਿਏ ਹੋਗਾ ਕਿ ਮੈਂਨੇ ਸੇਠ ਸੇ ਦੋ ਗਾਲੀਆਂ ਸੁਨੀਂ ਔਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹਾ, ਜੈਸੇ ਮੇਰੇ ਮੁੰਹ ਪਰ ਤਾਲਾ ਲਗਾ ਹੁਆ ਥਾ।

ਮੈਂ ਲੂਲਾ, ਲੰਗੜਾ, ਅਪਾਹਿਜ ਥਾ... ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰੇ ਮੇਰੀ ਟਾਂਗੇਂ ਉਸ ਮੋਟਰ ਕੇ ਨੀਚੇ ਆਕਰ ਟੂਟ ਜਾਏਂ, ਮੇਰੇ ਹਾਥ ਕਟ ਜਾਏਂ, ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਊਂ ਤਾਕਿ ਯੇ ਬਕਬਕ ਤੋ ਖ਼ਤ੍ਮ ਹੋ। ਤੌਬਾ... ਕੋਈ ਠਿਕਾਨਾ ਹੈ ਇਸ ਦੁਖ ਕਾ, ਕਪੜੇ ਫਾੜ ਕਰ ਨੰਗਾ ਨਾਚਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੂੰ... ਇਸ ਟ੍ਰਾਮ ਕੇ ਨੀਚੇ ਸਰ ਦੇ ਦੂੰ, ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਚਿੱਲਾਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੂੰ... ਕ੍ਯਾ ਕਰੂੰ ਕ੍ਯਾ ਨ ਕਰੂੰ?

ਯੇ ਸੋਚਤੇ ਹੁਏ ਉਸੇ ਏਕਾ ਏਕੀ ਖ਼ਯਾਲ ਆਯਾ ਕਿ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕੇ ਬੀਚ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਯੇ, ਔਰ ਸਬ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਕੋ ਰੋਕ ਕਰ ਜੋ ਉਸਕੀ ਜ਼ਬਾਨ ਪਰ ਆਏ ਬਕਤਾ ਚਲਾ ਜਾਯੇ। ਹਤ੍ਤਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਸੀਨਾ ਸਾਰੇ ਕਾ ਸਾਰਾ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋ ਜਾਯੇ ਯਾ ਫਿਰ ਉਸਕੇ ਜੀ ਮੇਂ ਆਈ ਕਿ ਖੜੇ ਖੜੇ ਯਹੀਂ ਸੇ ਚਿੱਲਾਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇ, "ਮੁਝੇ ਬਚਾਓ... ਮੁਝੇ ਬਚਾਓ!”

ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਏਕ ਆਗ ਬੁਝਾਨੇ ਵਾਲਾ ਇੰਜਨ ਸੜਕ ਪਰ ਟਨ ਟਨ ਕਰਤਾ ਆਯਾ ਔਰ ਉਧਰ ਉਸ ਮੋੜ ਮੇਂ ਗੁਮ ਹੋ ਗਯਾ। ਉਸਕੋ ਦੇਖ ਕਰ ਵੋ ਊਂਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਕਹਨੇ ਹੀ ਵਾਲਾ ਥਾ, "ਠਹਰੋ... ਮੇਰੀ ਆਗ ਬੁਝਾਤੇ ਜਾਓ।” ਮਗਰ ਨ ਜਾਨੇ ਕ੍ਯੋਂ ਰੁਕ ਗਯਾ।

ਏਕਾ ਏਕੀ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਕਦਮ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿਏ। ਉਸੇ ਐਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਥਾ ਕਿ ਉਸਕੀ ਸਾਂਸ ਰੁਕਨੇ ਲਗੀ ਹੈ ਔਰ ਅਗਰ ਵੋ ਤੇਜ਼ ਨ ਚਲੇਗਾ ਤੋ ਬਹੁਤ ਮੁਮ੍ਕਿਨ ਹੈ ਕਿ ਵੋ ਫਟ ਜਾਯੇ, ਲੇਕਿਨ ਜੂੰਹੀ ਉਸਕੀ ਰਫ਼੍ਤਾਰ ਬੜੀ, ਉਸਕਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਆਗ ਕਾ ਏਕ ਚਕ੍ਕਰ ਸਾ ਬਨ ਗਯਾ। ਉਸ ਚਕ੍ਕਰ ਮੇਂ ਉਸਕੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਨੇ ਔਰ ਨਏ ਖ਼ਯਾਲ ਏਕ ਹਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ਮੇਂ ਗੁੰਧ ਗਏ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਕਾ ਕਿਰਾਯਾ, ਉਸਕਾ ਪਤ੍ਥਰ ਕੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਮੇਂ ਦਰਖ਼੍ਵਾਸਤ ਲੇਕਰ ਜਾਨਾ, ਸਾਤ ਮੰਜ਼ਿਲੋਂ ਕੇ ਏਕ ਸੌ ਬਾਰਹ ਜ਼ੀਨੇ, ਸੇਠ ਕੀ ਭੱਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਉਸਕੇ ਗੰਜੇ ਸਰ ਪਰ ਮੁਸਕੁਰਾਤਾ ਹੁਆ ਬਿਜਲੀ ਕਾ ਲੈਮ੍ਪ ਔਰ... ਯੇ ਮੋਟੀ ਗਾਲੀ... ਫਿਰ ਦੂਸਰੀ ਔਰ ਉਸਕੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ। ਯਹਾਂ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਆਗ ਕੇ ਇਸ ਚਕ੍ਕਰ ਮੇਂ ਤੜ ਤੜ ਗੋਲੀਆਂ ਸੀ ਨਿਕਲਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਤੀਂ ਔਰ ਉਸੇ ਐਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਤਾ ਕਿ ਉਸਕਾ ਸੀਨਾ ਛਲਨੀ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ।

ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਕਦਮ ਔਰ ਤੇਜ਼ ਕਿਏ ਔਰ ਆਗ ਕਾ ਯੇ ਚਕ੍ਕਰ ਇਤਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਸੇ ਘੂਮਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁਆ ਕਿ ਸ਼ਾਲੋਂ ਕੀ ਏਕ ਬਹੁਤ ਬੜੀ ਗੇਂਦ ਸੀ ਬਨ ਗਈ ਜੋ ਉਸਕੇ ਆਗੇ ਆਗੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਉਛਲਨੇ ਕੂਦਨੇ ਲਗੀ।

ਵੋ ਅਬ ਦੌੜਨੇ ਲਗਾ ਲੇਕਿਨ ਫ਼ੌਰਨ ਹੀ ਖ਼ਯਾਲੋਂ ਕੀ ਭੀੜ ਭਾੜ ਮੇਂ ਏਕ ਨਯਾ ਖ਼ਯਾਲ ਬਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਚਿੱਲਾਯਾ, "ਤੁਮ ਕ੍ਯੋਂ ਭਾਗ ਰਹੇ ਹੋ? ਕਿਸਸੇ ਭਾਗ ਰਹੇ ਹੋ? ਤੁਮ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਹੋ!”

ਉਸਕੇ ਕਦਮ ਆਹਿਸਤਾ ਆਹਿਸਤਾ ਉਠਨੇ ਲਗੇ। ਬ੍ਰੇਕ ਸੀ ਲਗ ਗਈ ਔਰ ਵੋ ਹੌਲੇ ਹੌਲੇ ਚਲਨੇ ਲਗਾ... ਵੋ ਸਚਮੁਚ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਥਾ, ਭਾਗ ਕ੍ਯੋਂ ਰਹਾ ਥਾ? ਉਸੇ ਤੋ ਇੰਤਕਾਮ ਲੇਨਾ ਥਾ... ਇੰਤਿਕਾਮ, ਯੇ ਸੋਚਤੇ ਹੁਏ ਉਸੇ ਅਪਨੀ ਜ਼ਬਾਨ ਪਰ ਲਹੂ ਕਾ ਨਮਕੀਨ ਜ਼ਾਯਕਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁਆ ਔਰ ਉਸਕੇ ਬਦਨ ਮੇਂ ਏਕ ਝੁਰਝੁਰੀ ਸੀ ਪੈਦਾ ਹੂਈ।

ਲਹੂ... ਉਸੇ ਆਸਮਾਨ ਜ਼ਮੀਨ ਸਬ ਲਹੂ ਹੀ ਮੇਂ ਰੰਗੇ ਹੁਏ ਨਜ਼ਰ ਆਨੇ ਲਗੇ... ਲਹੂ, ਇਸ ਵਕ਼ਤ ਉਸਮੇਂ ਇਤਨੀ ਕ਼ੁਵ੍ਵਤ ਥੀ ਕਿ ਪਤ੍ਥਰ ਕੀ ਰਗੋਂ ਮੇਂ ਸੇ ਭੀ ਲਹੂ ਨਿਚੋੜ ਸਕਤਾ ਥਾ।

ਉਸਕੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਲਾਲ ਡੋਰੇ ਉਭਰ ਆਏ, ਮੁਟ੍ਠਿਯਾਂ ਭਿੰਚ ਗਈਂ ਔਰ ਕ਼ਦਮੋਂ ਮੇਂ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ... ਅਬ ਵੋ ਇੰਤਕਾਮ ਪਰ ਤੁਲ ਗਯਾ ਥਾ! ਵੋ ਬੜਾ।

ਆਨੇ ਜਾਨੇ ਵਾਲੇ ਲੋਗੋਂ ਮੇਂ ਸੇ ਤੀਰ ਕੇ ਮਾਨਿੰਦ ਅਪਨਾ ਰਾਸਤਾ ਬਨਾਤਾ, ਆਗੇ ਬੜਤਾ ਰਹਾ। ਆਗੇ... ਆਗੇ!

ਜਿਸ ਤਰਹ ਤੇਜ਼ ਚਲਨੇ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗਾੜੀ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਸਟੇਸ਼ਨੋਂ ਕੋ ਛੋੜ ਜਾਯਾ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਉਸੀ ਤਰਹ ਵੋ ਬਿਜਲੀ ਕੇ ਖੰਬੋਂ, ਦੂਕਾਨੋਂ ਔਰ ਲੰਬੇ ਲੰਬੇ ਬਾਜ਼ਾਰੋਂ ਕੋ ਅਪਨੇ ਪੀਛੇ ਛੋੜਤਾ ਆਗੇ ਬੜ ਰਹਾ ਥਾ। ਆਗੇ... ਆਗੇ... ਬਹੁਤ ਆਗੇ!

ਰਾਸਤੇ ਮੇਂ ਏਕ ਸਿਨੇਮਾ ਕੀ ਰੰਗੀਨ ਬਿਲਡਿੰਗ ਆਈ। ਉਸਨੇ ਉਸਕੀ ਤਰਫ਼ ਆਂਖ ਉਠਾ ਕਰ ਭੀ ਨ ਦੇਖਾ ਔਰ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾ, ਹਵਾ ਕੇ ਮਾਨਿੰਦ ਬੜ ਗਯਾ।

ਵੋ ਬੜਤਾ ਗਯਾ।

ਅੰਦਰ ਹੀ ਅੰਦਰ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਹਰ ਜ਼ਰਰੇ ਕੋ ਏਕ ਬਮ ਬਨਾ ਲਿਯਾ ਥਾ, ਤਾਕਿ ਵਕ਼ਤ ਪਰ ਕਾਮ ਆਏ। ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਬਾਜ਼ਾਰੋਂ ਸੇ ਜ਼ਹਰੀਲੇ ਸਾਂਪ ਕੇ ਮਾਨਿੰਦ ਫੁੰਕਾਰਤਾ ਹੁਆ ਵੋ ਅਪੋਲੋ ਬੰਦਰ ਪਹੁੰਚਾ... ਅਪੋਲੋ ਬੰਦਰ... ਗੇਟ ਵੇ ਆਫ਼ ਇੰਡਿਯਾ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਮੋਟਰੇਂ ਕਤਾਰ ਦਰ ਕਤਾਰ ਖੜੀ ਥੀਂ। ਉਨਕੋ ਦੇਖ ਕਰ ਉਸਨੇ ਯੇ ਸਮਝਾ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸੇ ਗਿਦ੍ਧ ‘ਪਰ’ ਜੋੜੇ ਕਿਸੀ ਕੀ ਲਾਸ਼ ਕੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਬੈਠੇ ਹੈਂ।

ਜਬ ਉਸਨੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਸਮੁੰਦਰ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ ਤੋ ਉਸੇ ਯੇ ਏਕ ਲੰਬੀ ਚੌੜੀ ਲਾਸ਼ ਮਾਲੂਮ ਹੂਈ। ਇਸ ਸਮੁੰਦਰ ਕੇ ਉਸ ਤਰਫ਼ ਏਕ ਕੋਨੇ ਮੇਂ ਲਾਲ ਲਾਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕੀ ਲਕੀਰੇਂ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਬਲ ਖਾ ਰਹੀ ਥੀਂ। ਯੇ ਏਕ ਆਲੀ ਸ਼ਾਨ ਹੋਟਲ ਕੀ ਪੇਸ਼ਾਨੀ ਕਾ ਬਰਕੀ ਨਾਮ ਥਾ ਜਿਸਕੀ ਲਾਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਮੁੰਦਰ ਕੇ ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਗੁਦਗੁਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੀ ਥੀ।

ਕੇਸ਼ਵਲਾਲ ਖਾਰੀ ਸੀਂਗ ਵਾਲਾ ਉਸ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਹੋਟਲ ਕੇ ਨੀਚੇ ਖੜਾ ਹੋ ਗਯਾ।

ਉਸ ਬਰਕੀ ਬੋਰਡ ਕੇ ਐਨ ਨੀਚੇ ਕਦਮ ਗਾੜ ਕਰ ਉਸਨੇ ਊਪਰ ਦੇਖਾ... ਸੰਗੀਨ ਇਮਾਰਤ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਜਿਸਕੇ ਰੋਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ਚਮਕ ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ... ਉਸਕੇ ਹਲਕ਼ ਸੇ ਏਕ ਨਾਰਾ... ਕਾਨ ਕੇ ਪਰਦੇ ਫਾੜ ਦੇਨੇ ਵਾਲਾ ਨਾਰਾ ਪਿਘਲੇ ਹੁਏ ਗਰਮ-ਗਰਮ ਲਾਵੇ ਕੇ ਮਾਨਿੰਦ ਨਿਕਲਾ, "ਹਤ ਤੇਰੀ!”

ਜਿਤਨੇ ਕਬੂਤਰ ਹੋਟਲ ਕੀ ਮੁੰਡੇਰੋਂ ਪਰ ਊਂਘ ਰਹੇ ਥੇ, ਡਰ ਗਏ ਔਰ ਫੜਫੜਾਨੇ ਲਗੇ।

ਨਾਅਰਾ ਮਾਰ ਕਰ ਜਬ ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਕਦਮ ਜ਼ਮੀਨ ਸੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਅਲਹਿਦਾ ਕਿਏ ਔਰ ਵਾਪਸ ਮੁੜਾ ਤੋ ਉਸੇ ਇਸ ਬਾਤ ਕਾ ਪੂਰਾ ਯਕ਼ੀਨ ਥਾ ਕਿ ਹੋਟਲ ਕੀ ਸੰਗੀਨ ਇਮਾਰਤ ਅੜ ਅੜਾ ਧਮ ਨੀਚੇ ਗਿਰ ਗਈ ਹੈ।

ਔਰ ਯੇ ਨਾਅਰਾ ਸੁਨ ਕਰ ਏਕ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੇ ਅਪਨੀ ਬੀਵੀ ਸੇ ਜੋ ਯੇ ਸ਼ੋਰ ਸੁਨ ਕਰ ਡਰ ਗਈ ਥੀ, ਕਹਾ, "ਪਗਲਾ ਹੈ!”