________________
ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਅਗਲੇਰੇ ਦਿਨ ਬਨਾਰਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉਤੇ ਸ੍ਰੀ ਪਿਰਥੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੈਣ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਅਪੜੇ । ਸ੍ਰੀ ਪਿਰਥੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾ ਪੁਜਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਉਹ ਅੰਬਾਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਰਾਜਪੂਤ ਪਲਟਨ ਵਿਚ ਗਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਫੀਰੋਜ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਇਤਲਾਹ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਇਕ ਅਫਸਰ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਆ ਫੜਿਆ | ਪੁਲਸ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਪਿਰਥੀ ਸਿੰਘ ਉਤਨਾ ਚਿਰ ਗੁਥਮ ਗੁੱਥਾ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਜਿਤਨਾ ਚਿਰ ਦੋਵੇਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਨਾ ਹੋ ਗਏ । ਪਿਛੋਂ ਜਦ ਇਕ ਐਨਜੀਨੀਅਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਸ਼ੀ ਪਿਰਥੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹੱਥ ਪੁਲਸ ਅਫਸਰ ਦੇ ਪਸਤੌਲ ਉਤੇ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੀ ਪਿਰਥੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦਾ ਜੋ ਸੰਬੰਧ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਪਲਟਾਉਆਂ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਲਗਾ ਸੀ, ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਸ ਵਿਚ ਅਟਕਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਵੈਸ਼ਨੋ ਗਨੇਸ਼ ਪਿੰਗਲੇ, ਤਾਲੇਗੁਆਨ ਧਮਧੇਰਾ, ਜ਼ਿਲਾ ਪੂਨਾ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ), ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ, ਜੋ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਮਰੀਕਾ ਗਏ । ਪਹਿਲੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਓਥੇ ਉਤਰਨ ਨਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਏ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਉਤੇ ਜੋ ਮੇਜਰਨਾਮਾ ਬੈਡਲਾਹਾਲ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਪਾਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸ ਵਿਚ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਿਛੋਂ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਸੀਆਟਲ ਪੜਨ ਲਗ ਪਏ*। ਜਦ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇਸ ਨੂੰ ਆਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ “ਸਲਾਮਸ’ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀ । ੨੦ ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਪੁਜੇ । “ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਪੁਰ ਹੀ ਨਿਸਚੇ ਕਰ . ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲਵਾਂਗਾ । ਤਦ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਚ ਆਕੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਜਣਾਂ ਮਿੜਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਕਤੇ ਦੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਈ ਮੁਖੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬਲਵੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਸਾਰੇ ਕਲਕੱਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਇਧਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱੜਾਂ ਨਾਲ ਅਸਾਡੇ ਦਲ ਦਾ ਵੀ ਕੁਝ ਸੰਬੰਧ ਸੀ, ਅਰ ਉਸੇ ਸੰਬੰਧ ਦਵਾਰਾ ਪਿੰਗਲੇ ਅਸਾਡੇ ਦਲ ਵਿਚ ਆ ਗਏ । ਅਸਾਡੇ ਦਲ ਵਿਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਸਿਧੇ ਕਾਂਸ਼ੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ । ਪਿੰਗਲੇ ਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬੰਬ ਗੋਲੇ ਮੰਗੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਰਕੇ ਅਸਾਡੇ ਕੱਦੂ ਤੋਂ ਹੀ ਬੰਬ ਗੋਲੇ ਮਿਲਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਬੰਬਾਂ ਗੋਲਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਪਿੰਗਲੇ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਅਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। | ਕਾਂਸ਼ੀ ਵਿਚ ਇਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਅਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਖਿਆਲ ਉਤਪਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਅਸਾਡਾ ਸੰਬੰਧ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਕਠਨ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ੫ ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਸਿੰਘ ਕਾਂਸ਼ੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਕਿੰਤੂ ਨਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 'First Case, Individual Case of Pirthi Singh. p. 2. ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨਾ ੬੨. 'Isemonger and Slattery, p. 91. ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਅਰ ਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਸਮਾਚਾਰ ਹੀ ' ਮਿਲਿਆ । ਅਜਿਹੇ ਵੇਲੇ ਪਿੰਗਲੇ ਦੇ ਮਿਲ ਪੈਣ ਤੇ ਇਤਨੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੋਈ ਮਾਨੋ ਕੁਬੇਰ ਦਾ ਧਨ ਹਥ ਲਗ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਪਿੰਗਲੇ ਦੇ ਆ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ ਮੁਚ ਬੜਾ ਆਸਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਅਰ ਬਲਵਾਨ ਸੀ। ਖੁਬ ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਸੀ ਅਰ ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤਥਾ ਚੇਹਰੇ ਤੋਂ ਚਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਝਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਸਿਆਣਪ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਅਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਖਾਸ ਜਗਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ । ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਅਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਾਤ ਚੀਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਥੀਂ ਅਸਾਡੇ ਕਈ ਕਾਰਜ ਸਿੱਧ ਹੋਣਗੇ* । ਸੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਾਧ ਬਣਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਅੱਡ ਅੱਡ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾੜਾ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨਿਰਿੰਗ ਪੜਣ ਵਾਸਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਅਰ ਉਥੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। “ਸ਼ੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਇਕ ਦੋ ਦਿਨ ਕਾਂਸ਼ੀ ਅਟਕਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਬੇ-ਹਿਸਾਬ ਗੋਲੇ ਭੇਜ ਦਿਤੇ ਜਾਣ । ਇਸ ਪੁਰ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗੋਲੇ ਤਾਂ ਭੇਜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿੰਤੂ ਇਕ ਇਕ ਬੰਬ ਗੋਲਾ ਬਨਾਉਣ ਪੁਰ ਸੋਲਾਂ ਸੋਲਾਂ ਰੁਪੱਏ ਖਰਚ ਆ ਜਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਰੁਪੱਏ ਦੀ ਮਦਦ ਮਿਲੇ ਬਿਨਾਂ ਬੇ-ਹਿਸਾਬੇ ਬੰਬ ਗੋਲਿਆਂ ਦਾ ਭੇਜਿਆ ਜਾਣਾ ਕਠਿਨ ਹੈ .....ਹੁਣ ਰੁਪੱਏ ਲਿਆਉਣ ਅਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਮਲੂਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿੰਗਲੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਗਏ* । | ਪਹਿਲੇ ਮੁਕੱਦਮੇਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿਚ ਜੱਜਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਿਆਫਾ ਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਗਦਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਫਿਰ ਮੁੜ ਕੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੀ, ਕਿ ‘ਕੌਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ’ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਬਜ ਬਜ ਘਾਟ ਦੀ ਘਟਨਾਂ ਪਿਛੋਂ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ ਏਸੇ ਸਮੇਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੱਜ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਕੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਨਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇਕ ਕਿਆਸ ਹੈ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਿਆਸ ਠੀਕ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਜਾਂ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਜਾਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਜਿਨਾਂ ਹੱਸਾ ਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੌਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਕੌਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੇਵਲ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਨੇ ਰਿਹਾਈ ਪਿਛੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿਚ ਅੱਧ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਕਰੀਬ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ; ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਪਾਰਟ ਇਤਨਾ ਨੁਮਾਇਆਂ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਗਰਮ ਹੋਈਆਂ । ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਗਦਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨੇ ੭੪, ੭੫ ॥ ਬਿੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨਾ ੭੬ ॥ “ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨਾ ੭੮। First Case, The Outline of Proceedinge in India, p. 4. ੬੨ . Digitized by Panjab Digital Library www. b b .org
