ਪੰਨਾ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ.pdf/128

ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਤੋਂ
ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਰੂਫ਼ਰੀਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ

________________

ਕੱਦ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਭਲੀ ਪਰਕਾਰ ਸਮਝਾਈ ਅਰ ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਕੇਂਦੁ ਬਨਾਣ ਦਾ ਭਾਰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲਿਆ । ਕਿੰਤੂ ਜੇ ਇਹ ਦੂ-ਆਗੂ ਨਾ ਬਣਦੇ ਤਦ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ............ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੋਈ ਯੋਗ ਆਗੂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੱਥ ਪੁਰ ਹੱਥ ਧਰੀ ਸੁਸਤ ਬੈਠੇ ਸਨ ......... | ਮੂਲਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਬਲਵਾ ਰੂ ਹੋਣ ਪੁਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਲਟਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲ ਜਾਣ ਦਾ ਬਚਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਜਿਨਾਂ ਪਲਟਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਮਨੁਖ ਨਹੀਂ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੈਂ ਇਕ ਫਹਿਰਿਸਤ ਬਣਾਈ ਅਰ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪਲਟਨਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ । ਮੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਾਕੇ ਪਿੰਗਲੇ ਆਪ ਹੋਰ ਸਿਖ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਗਏ ........ਪਿੰਗਲੇ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਅਰ ਪੁਛਿਆ ਕਿ-“ਸੁਣਾਉ, ਰਾਸ਼ ਬਿਹਾਰੀ ਕਦੋਂ ਆਉਣਗੇ ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ-“ਬਸ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨੰਬਰ ਹੈ । ਇਥੇ ਠਹਿਰਣ ਲਈ ਕੁਝ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਰ ਆਪ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਜ਼ਰਾ ਹੋਰ ਸਿਲਸਿਲੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਲਗ ਪਵੇ, ਬਸ ਫਿਰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੱਦ ਦੀ ਲੋੜ ਭਲੀ ਪਰਕਾਰ ਸਮਝਾਈ ਅਰ ਇਹ ਭੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਂਦੁ ਦਾ ਭਾਰ ਮੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਪਰ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ । ਰਾਸ਼ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਸਤੇ , ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਦੋ ਦੋ ਕਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ । ਇਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਦਾਦਾ* ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਤੇ ਇਹ ਖਾਸ ਕਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਹੀ ਸਮੇਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਈ ਮਕਾਨ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੇਠ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਸ ਅਜੇਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਕਾਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪ ਹੀ ਵੇਖ ਕੇ ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮਕਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਭਜਿਆ ਗਿਆ । ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਹਾਲ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਆਸ਼ਾ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਇਸ ਵਾਰ ਸੱਚ ਖੁਦ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਯੌਗ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਦਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਹ ਦਲ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਲ ਦੇ ਕੁਝਕੁ ਮੋਢੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਵੇਖਿਆਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਤਾਂ ਇਤਨੇ ਬੁਢੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪਰ ਝਰੜੀਆਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉੱਬਿਧ ਪੁਰਸ਼ ਸਨ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਵੀ ਬੜੇ ਤੇਜ਼ ਨਾਲ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾ ਕੇ ੬0-50 ਸਾਲ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਉੱਥੇ ਟਾਪੂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਬਵਾਪੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੜਤਾਲੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰੇੜਤਾਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਦੀ ਪੈਰ ਪਛੇ ਨਹੀਂ ਰਖਿਆ ਸੀ ਇਸ ਦਲ ਦਾ ਕੋਈ ਮੈਂਬਰ ਭੀ ਅਜੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆਂ ਸੀ । ਅਮਰੀਆ ਤੋਂ ਆਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲੋਕ ਠਹਿਰੇ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਾੜੀ ਕਮਾਈ ਵਿਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ੫੦੦) ਰੁਪਏ ਦਿਤੈ ।

  • ਬੀ ਚਾਬ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ।

ਇਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬੜੀ ਮੇਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬਾਈਸਿਕਲ ਤੇ ਚੜਕੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਚਾਲੀ ਚਾਲੀ ਪੰਜਾਹ ਪੰਜਾਹ ਮੀਲ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ । ਇਤਨਾ ਕੁਝ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਉਹ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਨਾ ਲੈਂਦੇ । ਇਉਂ ਮਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਨੋਂ ਬਕਵਾਂ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਪੋਂਹਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਜਿਤਨਾ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਉਤਨੀ ਹੀ ਹੋਰ ਫੁਰਤੀ ਆਪ ਵਿਚ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ । ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾ ਕੇ ਫਿਰ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਪਲਟਨਾਂ ਵਿਚ ਗਏ ਜਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਇਤਨਾ ਕੱਚਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਵਾਰੰਟ ਨਿਕਲੇ । ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਲਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਕਿਧਰੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਪੁਲਸ ਦੀ ਖਬਰ. ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆ ਵਸ਼ੇ । ਪੁਲਸ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਉਸ ਵਾਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦਲੇਰੀ ਦੇ ਸਦਕੇ ਸਾਫ , ਬਚ ਗਏ । ਜੇ ਇਹ ਅਜੇਹਾ ਨਾ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਰਾਹ ਵਿਚ ਹੀ ਵੜ ਲਏ ਜਾਂਦੇ#। . ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਤਸੱਲੀ ਕਰਕੇ ੧੨ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸ਼੍ਰੀ ਸਾਨਿਯਾਲ ਬਨਾਰਸ ਚਲੇ ਗਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ ਸ੍ਰੀ ਪਿੰਗਲੇ ਵੀ ਬਨਾਰਸ ਆ ਗਏ । ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਉਤੇ ਸੀ ਬੋਸ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਸਕੂਲ ਮਾਸਟਰ ਸ੍ਰੀ ਦਮੋਦਰ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਅਲਾਬਾਦ ਦਾ ਲੀਡਰ ਮੁਕੱਰਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਦੋ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ' ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਬੰਬ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਡੀਊਟੀ ਲਾਈ ਗਈ, ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਦੀ, ਜਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਰਹੱਟਾ ਵਿਨਯਾਇਕ ਰਾਓ ਕਪਿਲੇ ਨਾਮੀਂ ਸੀ, ਦੀ ਡੀਊਟੀ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਲਾਈ ਗਈ । ਇਕ ਹੋਰ ਜੋੜੇ, ਬਿਭੁਤੀ (ਜੋ ਵਾਅਦਾ ਮੁਆਫ ਗਵਾਹ ਬਣ ਗਿਆ) ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਆ ਨਾਥ, ਦੇ ਜ਼ਿਮੇਂ ਇਹ ਕੰਮ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਓਹ ਬਨਾਰਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ । ਇਹੋ ਕੰਮ ਜਬਲਪੁਰ (ਸੀ. ਪੀ.) ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਨਲਿਨੀ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ*। ਸ੍ਰੀ ਸਾਨਿਯਾਲ ਆਪ ਖੁਦ ਬੰਗਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ “ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਬਲਵੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤਕ ਬਲਵੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗਾ ।..........ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਜਾਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਿਆ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ...........ਕਿੰਤੁ ਦਾਦਾ (ਸ਼ੀ ਬੋਸ) ਇਸ ਗਲ ਵਿਚ ਰਾਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਜਾਵਾਂਗਾ ਅਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਅਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿਕੇ ਉਕਤ ਦੋਹਾਂ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜੋੜੀ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ’ । ਇਸ ਲਈ ਮਨ ਮਾਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਕਾਂਸ਼ੀ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਸ਼ੀ ਰਾਸ਼ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀ ਚੰਦਰ ਨਗਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ, ਅਤੇ ਡੇਹਰਾ ਦੁਨ ਵਾਲੇ ਫਾਰੈਸਟ ਰੀਸੱਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿਚ ਹੈਡ ਕਲਰਕ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸ਼੍ਰੀ ਆਬਦ ਬਿਹਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਲਮੁਕੰਦ ਨੇ ਬੰਦੀ ਸੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਕ, ਪੱਲੇ.੭੬ ਤੋਂ ੫। Rowlatt Report, p. 133. ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨਾ ੧੦੨. Digitised by Panjab Digital Library / www.punjabdigilib.org