|
ਦੇ ਕਈ ਠਾਕਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ[1] ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾ ਨੇ ਦੇ ਇਕ ਠਾਕਰ ਨਾਲ ਵੀ ਕੁਝ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਮਨੀ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਦੀ ਡੀਊਟੀ ਮੁਲਤਾਨ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਡਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਿੱਲੀ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੇ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ ਕਰਵਾ ਨਾਮੀ ਕਸਬੇ ਦੇ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਠਾਕਰ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਬੰਦੇ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਧੇਰੇ ਵਕਤ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ[2]। ੲ. ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ। ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਹਿਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੌਂ ਅਵਲ ਨੰਬਰ ‘ਗਦਰ’ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਲਿਖਤ ਦੀ ਵਨਗੀ, ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਧੁਰ ਪੂਰਬ ਦੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਖਿਆਲ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਵਿਚ ਜੋ ਇਸ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਕਰ ਆ ਚੁਕਾ ਹੈ। ‘ਗਦਰ ਦੀ ਗੂੰਜ' ਅਤੇ ‘ਗਦਰ ਸੰਦੇਸਾ’ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵੇਰ ‘ਪੈਗਾਮ’ਵੀ ਸਦਿਆ ਗਿਆ) ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ‘ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪ ਚੁਕੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਹਰ ਮਨ ਪਿਆਰੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੋਣਵੇਂ ਟੋਟਕੇ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਅਤੇ ਫੈਲ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਤਿਲਕ” ‘ਨਾਦਿਰ ਮਸਜਦ’, ‘ਰਿਕਾਬ ਗੰਜ, ਕੈਨੇਡਾ ਦਾ ਦੁਖੜਾ' ਆਦਿ, ਪੈਂਫਲਿਟ ਤੇ ਵਰਕੀਆਂ (Leaflets) ਵੀ ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਵੰਡਣ ਵਾਸਤੇ ਐਲਾਨੇ ਜੰਗ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਮੁਕੱਦਮੇਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿਚ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਦੀ ਲਿਖੀ ‘ਤਾਰੀਖੇ ਹਿੰਦ’ ਨੂੰ ਵੀ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਕਾਰਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੰਬੰਧ ਖਿਚ ਖਿਚਾਕੇ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਵੰਡਣਾ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਇਕ ਵਡਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਖੁਦ ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ, “ਸਾਨੂੰ ਲਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ‘ਗਦਰ’ ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਭੇਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਖਬਾਰ ਅਤੇ ਕਤਾਬਾਂ ਛਾਪ ਕੇ ਹਿੰਦ ਭੇਜਾਂਗੇ”। ਪਰ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜਲਦੀ ਚੌਕਸ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ, ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਹਿੰਦ ਭੇਜਣ ਜਾਂ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾ ਹੋਈ ਜੋ ਹਿੰਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸਾਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਧੁਰ ਪੂਰਬ, ਵਿਚ ਹੋਈ। “ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰੈਸ ਲਾਉਣ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਸੀ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਰੰਗੂਨ ਪ੍ਰੈਸ ਲਾਉਣ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਤਾਕਿ ‘ਗਦਰ’ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਉਰਦੂ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਛਾਪਕੇ ਦੇਸੀ ਫੌਜਾਂ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਏ। ਅਤੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਇਸ਼ਾਇਤ ਵਧ ਜਾਏ, ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਰਖਲਾਫ ਹੋ ਜਾਣ, |
ਫਸਾਦ ਅਤੇ ਬਗਾਵਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਏ”। “ਜੋ ‘ਗਦਰ’ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਇਹ ਤਰੀਕਾਕਾਰ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕਾਫੀ ਸੀ”। ਗਦਰੀਆਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਜਿਉਂ ਹੀ ਡਾਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਮਾਇਆ ਅਕੱਠੀ ਹੋ ਜਾਏ, ਇਕ ਪ੍ਰੈਸ ਲਾਇਆ ਜਾਏ; ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਸ਼ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਹੈਡਕਵਾਟਰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਇਕ ਮਕਸਦ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਇਦ ਪ੍ਰੈਸ ਲਗਾ ਸਕਣ। ਪਰ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਨਾ ਪਹਿਨਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਮਾਇਆ ਦੀ ਥੁੜ ਸੀ। ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੇਵਲ ਛੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛਾਪਣ ਵਾਲੇ ਤੁਪਲੀਕੇਟਰ ਖ੍ਰੀਦੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ‘ਗਦਰ ਸੰਦੇਸਾ” ਅਤੇ ‘ਐਲਾਨੇ ਜੰਗ' ਆਦਿ ਗਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਡੁਪਲੀਕੇਟਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਲੁਧਿਹਾਣੇ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੁਚਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੱਥ ਨਾਲ ‘ਗਦਰ ਸੰਦੇਸਾ ਅਤੇ ‘ਗਦਰ ਦੀ ਗੂੰਜ’ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ। ਡੁਪਲੀਕੇਟਰਾਂ ਨਾਲ ਗਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਛਾਪਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਲੁਧਿਹਾਣੇ ਦੇ ਵਿਦਿਆਂਰਥੀ ਸੁਚਾ ਸਿੰਘ, ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਸਜਣ ਸਿੰਘ, ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਰਤੀ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਹੱਥ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਡੁਪਲੀਕੇਟਰਾਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਛਾਪਿਆ ਗਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਦੂਰ ਦੂਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਬਾਲਾ, ਮੇਰਠ, ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ, ਫੀਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮੀਆਂਮੀਰ, ਜੇਹਲਮ ਅਤੇ ਫਰੰਟੀਅਰ ਦੀਆਂ ਛਾਵਣੀਆਂ, ਅਤੇ ਲੁਧਿਹਾਣਾ, ਠੀਕਰੀ ਵਾਲਾ, ਲੋਹਟ ਬਡੀ, ਢਾਡੀ ਕੇ, ਅਤੇ ਦਦੇਹਰ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਵੰਡੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਮੁਕੱਦਮੇਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿਚ ਜੱਜ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਸਾਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤਸੱਲੀ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹਰ ਇਕ ਐਸੀ ਥਾਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚ, ਵੰਡੀ ਗਈ, ਜਿਥੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਸਾਥੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਸ ਸੀ; ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਗਿਣ ਮਿਥਕੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਲਤ ਫੈਹਮੀਆਂ ਅਤੇ ਉਕਸਾਹਟਾਂ ਬਹੁਤ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਵਵਾਦਾਰ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ”। (ਸ.) ਹਥਿਆਰ ਅਕੱਠੇ ਕਰਨੇ ਅਤੇ ਬੰਬ ਬਨਾਉਣੇ। “ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਬਲਵੇ ਦਾ ਬਾਹਲਾ ਸੰਬੰਧ ਪੰਜਾਬੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਦਲ ਨਾਲ ਸੀ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਰਖਯਾ ਲਈ ਬਸਤੁ ਰਖਣ ਦੀ ਇਛਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਪਸਤੌਲਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ[3]। ਹੈ”। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਪਾਸ ਆਪਣੇ ਮਾਮੂਲੀ ਜ਼ਾਤੀ ਖਰਚਾਂ, ਸਫਰ ਵਾਸਤੇ, ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਆਦਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਰਜਾਂ ਵਾਸਤੇ ਮਾਇਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੇਸ ਵਿਚ ਚੰਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਮਾਇਆ ਦੀ ਥੁੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਲੁੱਟਣ ਅਤੇ ਡਾਕੇ ਮਾਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਹੀ ਦਿਸਿਆ, ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ। ਹਥਿਆਰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ |
੧੦੦
