________________
ਹੈ ਕਿ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਵਡੇ ਤੋਂ ਵਡੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੜ-ਪਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ਤਕ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਐਨ ਮੌਕਿਆ ਸਿਰ ਯੂਰਪ ਇਸ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬੁਗਦਾਦ ਨੂੰ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਪੁਜੀਆਂ*; ਅਤੇ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਨੇ ਬਰਿਟਿਸ਼ ਅਗੇ, ਦੁਸਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਭੇਜੀ ਗਈ*.... ! ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਫੌਜਾਂ ਵੇਲੇ ਸਿਰ | ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਨੇ ਦਿਲੀ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਘੜਨੀ ਇਕ ਐਸਾ ਘਾਪਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਪੁਜੀਆਂ ਜੋ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਕੌਂਸਲ ਵਿਚ ਤਕਰੀਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ, ਜੇ ਸੀ. ਆਈ. ਡੀ. ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਣਾ.........ਇਨਾਂ ਦੋ ਵਧੀਆ ਡ ਵੀਯਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਨਾ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰਲੇ ਬਚੇ । ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਮਦਦ ਮੈਸਟੇਮੀਆਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਤਾਂ ਨਿਰਭਰ ਹੀ ਲਈ ਜੋ ਸਾਢੇ ਤਿਨ ਲੇਖ ਜਾਂ ਚਾਰ ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਉਤੇ ਸੀ। ਗਏ, ਉਹ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਨੇ ਵੀ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ | ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਿੰਦ ਵਿਚਲੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਹਿੰਦ ਦੇ ਫੌਜੀ ਲਾਰਡ ਇਸਲਿੰਗਟਨ ( The Under Secretary of ਵਸੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਗੂੜਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ। ਅਰਥਾਤ ਜੇਕਰ ਗਦਰ State) ਨੇ ੧੨ ਜੁਲਾਈ, ੧੯੧੭, ਨੂੰ ਹਅਸ ਆਫ ਲਾਰਡਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਕ ਵੇਰ ਵਿਚ ਆਖਿਆ ਕਿ, “ਲੜਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਤੁਰਕੀ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਐਨ ਸੰਭਵ ਸੀ ਕਿ, ਯੂਰਪ ਦੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਦੀਆਂ, ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਅਤੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਹਿੰਦੀ ਫੌਜਾਂ ਨਾ ਪੁਜਣ ਦੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀਆਂ, ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦਿੱਸਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਸ ਗਲ ਕਾਰਨ, ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਦਾ ਪਾਸਾ ਹੀ ਪਲਟ ਜਾਂਦਾ, ਅਤੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਕਾਨ ਸੀ ਕਿ ਤੁਰਕੀ ਅਰਬੀ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਮੁਹਿੰਮ ਜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਅਤੇ ਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਾਸਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕਰੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੁੰਦੀ। ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਦੇ ਪਾਸਾ ਪਲਟਣ ਤੌਰ ਉਤੇ ਜਲਦੀ ਜਹਾਦ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਜ਼ਾਹਰ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਹਿੰਦ ਸੀ । ਇਹ ਜਹਾਦ ਅਰਬ ਅਤੇ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਵਿਚ ਹੋਈ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਦੇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਲੈਕੇ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਹੋਰ ਫੌਜਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ ਸਕਦਾ; ਅਤੇ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਵਿਚਕਾਰ ਈਰਾਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਮ ਫੇਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਓਹੋ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ...............ਈਰਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਣੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਕੀਤੀ ਬਦਅਮਨੀ ਸੀ । ਜਰਮਨ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਗਈ । ਸੀ...... ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਸਰਕਾਰ ਟੁਟਣ ਲਈ ਡਕੋ ਡੋਲੇ ਖਾ ਰਹੀ ਅਗੋਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਦੇਸ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਲਾਮਤ ਤੋਂ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਚੰਗਾ, ਇਹ ਵਖਰੇ ਸਵਾਲ ਹਨ ਜੋ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਣ ਵਾਲਾ ਮਸਲਾ ਇਸ ਲਿਖਤ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਠੀਕ ਸੀ ਕਿ, ਸਵੇਜ਼ ਨੈਹਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਤਕ, ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਉਕਤ ਵੀਚਾਰ ਵਿਚ ਕਿਆਸ-ਆਰਾਈ ਦੀ ਅੰਸ ਹੈ; ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਅਕੱਠ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ ........... ਪਰ ਇਹ ਐਸੀ ਕਿਆਸ-ਅਰਾਈ ਹੈ ਜੋ ਨਿਗਰ ਵਾਕਫੀਅਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉਤੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਅਮਲੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਖਤਰੇ ਵਾਲੇ ਐਸੇ , ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣੇ ਸਨ, ਹੱਦ ਬੰਦੀ ਨੂੰ ਉਲੰਘਦੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵੀਚਾਰ ਤੋਂ ਸਾਫ ਜ਼ਾਹਰ ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕ ਥਾਮ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਉਸ ਮੁਲਕ (ਹਿੰਦ) ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਕੇਵਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਹਿੰਦ ਵਿਚੋਂ ਖਤਮ ਕੋਈ ਫੌਜ ਬਾਹਰ ਲੈ ਜਾਣੀ ਨਾ-ਮੁਮਕਨ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ......। ਕਰ ਦੇਣ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਇਸੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਲਾਤ ਕਿਤਨੇ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ, “ਪਛਮੀਂ ਮੁਆਫਕ ਸਨ। ਪਰ ਦੇਸ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਰੁਧ ਸਰਹੱਦ ਉਤੇ ਜਾਂਗਲੀ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਵਲੋਂ ਹੱਲਾ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਐਸਾ ਮਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਸਹਿਲੇ ਖਤਰਾ ਹਿੰਦੀ ਮੁਦੱਬਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਹਊਆ ਬਣਿਆ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ । ਰਿਹਾ ਹੈ । ਪਿਛੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਰੋਕੀ ਰਖਦੇ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੌਸ਼ਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟੀ ਦੇ ਢੇਰ ਹਾਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਪਾਸ ਬਹੁਤੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹੇਠ ਦੱਬ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਸੱਫਲਤਾ ਹੀ ਅਕਸਰ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਦਾਰੂ ਸਿੱਕਾ ਨਾ ਪੁਜਣ ਦਿਤਾ ਜਾਏ । ਵਾਰਸ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਆਰਾ ਅਤੇ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਲਗਵੇਂ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਗਸ਼ਤ ਕਰਕੇ, ਅਨੋਖਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਕਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਰਸਤੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਪੁਜਣੋਂ ਰੋਕ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਚਕੱਰ ਵਿਚ ਕੌਮਾਂ ਉਤੇ ਕਈ ਰੰਗ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇ-ਹੱਬਿਆਰੇ ਰਖਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਲੜਾਈ ਦੀ ਇਸ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗਸ਼ਤ ਬੇ-ਫਾਇਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੈ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਏ । ਦੇਸ ਦੀ ਆਬੋ ਹਵਾ, ਹਥਿਆਰਾਂ, ਮੱਸ਼ੀਨਗੰਨਾਂ, ਰਾਈਫਲਾਂ, ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਜਰਮਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ, ਅਤੇ ਇਤਹਾਸਕ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ, ਦੇਸ ਏਜੰਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਲਗਾਤਾਰ ਤਾਂਤਾ ਈਰਾਨ ਰਾਹੀਂ ਅਫਗਾਨ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਨਿਢਾਲਤਾ ਅਤੇ ਕਾਇਰਤਾ Quoted in the Presidential Address at Ladin in Parliament and Abroad, 1917. the Thirty third session of Indian National 19, H. N. Mitra, PP. 29-35. Congress. Proceedings of the Imperial Legislative tOfficial Reports, Parliamentary Debates Council, Vol. LVii, p. 323. Lords), 1917, Vol. xxv, p. 730. tofficial Reports, Parliamentary Debates (Lords), 1917, Vol. zx, p. 732. ੧੧u Digid by Punjab Digital Library / www.un .org
