________________
ਉਨੀਂਵਾਂ ਕਾਂਡ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਪਿਛੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਪਿਛੋਂ ਰਸਾਲੇ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਲ ਕੂਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਕੁਝ ਆਦਮੀ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਡੀਪੂ ਨਓਗੈਂਗ ਭੇਜੇ ਗਏ । ਉਨਾਂ ਦੋ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਅੱਡ ਅੱਡ ਪੇਟੀਆਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਾਲ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜੀ ਗਈ । ਜਦ ਹਰਪਾਲ ਪੁਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉਤੇ ਸਾਮਾਨ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪੇਟੀ “ਇਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਸਕੀਮ ਦੇ ਫੇਲ ਹੋਣ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚਲਾ ਬੰਬ ਫਟ ਗਿਆ । ਬੰਬ ਫਟ ਜਾਣ ਉਤੇ ਹੱਥ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਦਿਤੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲਮਲ ਯਕੀਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਦਮੀ ਸ਼ੱਕ ਵਿਚ ਫੜੇ ਗਏ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਭੇਦ ਖੋਲ ਕੱਸ ਦਿਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾ ਢਠੇ । ਦਿਤਾ । ਤੇਈਵੇਂ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਕਈ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਡਿਗਸ਼ੱਈ ਓਹ ਯੂ. ਪੀ. ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਹੋਰ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਕੋਰਟ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ੧੮ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਰਹੇ । ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਉਨਾਂ ਦੇਸੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਇਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਿਛੋਂ ੧੨ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਵਰਗਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ** ਉਤੇ ਲਟਕਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦਿਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਉਮਰ ਕੈਦ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। | ਪਰ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਨਾਕਾਮਯਾਬੀ ਨੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਫੜੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਮੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵੱਲੇ ਪਲ ਦਾ ਹਾਦਸਾ* ਗਏ ਆਦਮੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਪੰਜ ਜੂਨ ੧੯੧੫ ਨੂੰ ਕਈ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਪੁਲਸ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤਕ ਕਪੂਰਬਲੇ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ । ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਪਿਛੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਲੱਟਕੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਗਈਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਉਨਾਂ ਬਚੇ ਖੁਚੇ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਮੁਲਤਾਨ ਜੇਲਾਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਸਾਬੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਵਲੋਂ ਸਨ, ਜੋ ਅਜੇ ਫੜੇ ਨਹੀਂ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਜੋ ਪਿਛੋਂ ਫੜੇ ਛਡਵਾਇਆ ਜਾਏ । ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗਏ । ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਿਸੇ ਪਲੈਨ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਅਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ੧੨ ਜੂਨ ਨੂੰ ਨਾ ਇਨਾਂ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬੀਜ ਸਨ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਉਤੇ ਹੱਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ, ਹਥਿਆਰ ਅਕੱਠੇ ਕਰਨ ਕਿਉਂਕਿ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਪਿਛੋਂ ਗਦਰੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸੈਂਟਰ ਵਾਸਤੇ ਵੱਲਾ ਪਿੰਡ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਕੋਲ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਦੇ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ ਇਕੜ ਦੁਕੜ ਗਦਰੀ ਪੁਲ ਦੀ ਪਿਕਟ ਉਤੇ ਹੱਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ, ਬੁਝਦੇ ਹੋਏ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲਾਟ ਵਾਂਗ, ੧੧ ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੱਲੇ ਰੇਲਵੇ ਪਲ ਉਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਭੰਬਾਕੇ ਸਨ। ਦੋ ਵਜੇ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਫੌਜੀ ਪਿਕਟ ਉਤੇ | ਤੇਈਵਾਂ ਰਸਾਲਾ:-੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਹੱਲਾ ਕੀਤਾ। ਦੋ ਇਸ ਹੱਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਵਜੂਦ ਰਸਾਲੇ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਅੱਗ ਧੁਖਦੀ ਰਹੀ ! ਇਸ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਿਕਟ ਪਾਸੋਂ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ੀ ਪਰੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਗਨ ਸੀ । ਹੋ ਗਏ । ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਪਰੇਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਸਿੱਧੇ ਕਪੂਰਥਲੇ ਨੂੰ ਆ ਗਏ, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੰਬੰਧੀ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ, “ਪਰੇਮ ਸਿੰਘ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਫੌਜੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਖੋਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰਾਈਫਲਾਂ ਲੈ ਕੇ ਹੋਰ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਉਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੀਡਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਕਪੂਰਥਲੇ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰੇ। ਪਰ ਇਨਾਂ ਮਗਰ ਪੁਲਸ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੋਵੇ । ਪਰ ਉਹ ਖਤਰੇ ਮੁਲਖੱਈਆ ਲਗ ਗਿਆ। ਇਕ ਮਲਾਹ ਤੋਂ ਬੇੜੀ ਖੋਹ ਕੇ ਤੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਉਸ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜੁੱਟੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ । ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਦਾ ਮਲਾਹ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸਾਥੀ ਫੜੇ ਜਾ ਚੁਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਮਾਯੂਸ ਹੋਕੇ ਰੀਟਾਇਰ ਹੋ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਹਥੋਂ ਮਰ ਗਿਆ, ਪਰ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਪਰ ਵੀ | ਸ੍ਰੀ ਪਰੇਮ ਸਿੰਘ ਤੇਈਵੇਂ ਰਸਾਲੇ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਨਾ ਹਟੇ । ਪੰਜ ਇਨਕਲਾਬੀ ਫੜੇ ਗਏ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਗਈ*। ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ । ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੂਹੀਏ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਵੱਲੇ ਦੀ ਘਟਨਾ ਪਿਛੋਂ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਕੱਠਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਰੁੜ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਦੁਸਰੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਅੱਡ ਹੋ ਉਤੇ ਬੰਬ ਮਾਰਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਤਜਵੀਜ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ । ਗਏ ਸਨ।੧੨ ਜੂਨ ਨੂੰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਪੁਜੇ । ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਰਸਾਲੇ ਵਿਚ ਬੰਬ ਬਣਾਏ ਗਏ । ਕੋਟ ਲਖਪਤ ਦੀ ਰੇਲਵੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮਿਲ ਪਏ, ਅਤੇ ਸਭ ਮਿਲਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਨ ਲਾਈਨ ਲਾਗੇ ਇਕ ਬੰਬ ਚਲਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਝਲ ਵਿਚ ਨਾ ਵੜੇ । ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਪਤਾ ਪਿਛੋਂ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਬੰਬ ਲਗਾ ਕਿ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ੫ ਜੂਨ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਬਣਾਏ ਗਏ । ਚੁਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਕੁਝ ਇਨਕਲਾਬੀ ਫੜੇ “O'Dwyer, p. 203. ਵੀ ਜਾ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ, ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਆਦਮੀਂ ਨਾ Second Case, Judgement, Kapurthala ਇਥੇ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਿਆਤ ਲਈ ਵੇਖੋ Second Ca8੯, Raid and The Walla Bridge murders. Judgement, pp. 60-62. tiseronger and Slattery, p. 121.
- O'Dwyer, p. 206. ੧੨੪
Digitized by Panjab Digital Library / www.panjabdigilib.org
