________________
ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕਪੂਰਥਲੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਉਤੇ ਹੱਲਾ ਕਰਨ ਫੁਟਕਲ ਵਾਰਦਾਤਾਂ-ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਕੀਮ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕੜ ਦੁੱਕੜ ਹੋਈਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਇਤਨੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਪਿਛੋਂ ਕੁਝ ਬੌਰੀਏ ਬਟੇਰੇ ਫੜਨ ਦੀ ਇਨਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣਾ ਕਠਨ ਹੈ । ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਖਾਤਰ ਉਸੇ ਝਲ ਵਿਚ ਗਏ ਜਿਥੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਹਿਲੋਂ ਜਮਾਂ ਲਿਖਤ ਦਾ ਮੰਤਵ ਐਸੀ ਤਫਸੀਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਜਾਣ ਦਾ ਹੈ, ਹੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਪੋੜ ਵੇਖੇ । ਜਿਸ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਬੌਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਪੈ ਗਿਆ। ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਉਹ ਪੈੜਾਂ । ਬਹੁਤੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਾ ਹੋਵੇ । “ਫਰਵਰੀ ੧੯੧੫ ਤਕ ਦੇ ਮਗਰ ਮਗਰ ਗਏ ਅਤੇ ਚਾਰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ੪੫ ਤੋਂ ਘਟ ਖਤਰਨਾਕ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਨਹੀਂ ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਫੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅੱਡ ਅੱਡ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਵਾਅਦਾ ਮੁਆਫ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕਚਹਿਰੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚੱਲੇ, ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣਾ ਭਾਂਡਾ ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ। ਸੌਖੀ ਗਲ ਨਹੀਂ।੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸ੍ਰੀ ਪਿੰਗਲੇ:- ਮੇਰਠ ਛਾਉਣੀ ਦੇ ਬਾਰਵੇਂ ਰਸਾਲੇ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ । ਉਹ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ੨੧ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਨੀਯਤ ਕੀਤੇ ਗਦਰ ਲਈ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦਾ ਦੁਸਰੇ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਕੇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਮੁਖਤਸਰ ਨਾਲ ਵਰਗਲਾਇਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ । ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਹਨ:ਦੇ ਪਿਛੋਂ ਜਮਾਂਦਾਰ ਨਾਦਰ ਖਾਨ ਨੇ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ | ਸ੍ਰੀ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ੨੦ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਜਾਲ ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਵੀਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੈਣ ਆਏ ਕਿ ਤਾਣਿਆ । ਜਮਾਂਦਾਰ ਨਾਦਰ ਖਾਨ ਸ੍ਰੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨਾਲ ਬਨਾਰਸ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ । ਜਦ ਉਹ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਇਕ ਬੰਗਾਲੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਬੰਗਾਲੀ ਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਹੈਡਕਾਨਸਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੇਰਠ ਵਾਸਤੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਬੰਬ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਟੇਬਲ ਮੁਹਮ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ, ਅਤੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਸਨ, ਪਰ ਇਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਸਾਂ ਤੋਂ ਸਵਾਏ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵੰਡੇ ਜਾ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਵਿਚ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀ । ਚੁਕੇ ਹਨ। ਜੋ ਦਸ ਬੰਬ ਬਚੇ ਸਨ, ਉਹ ਇਕ ਟੀਨ ਦੇ ਇਸ ਪੁਰ ਹੈਡਕਾਨਸਟੇਬਲ ਓਥੇ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਬਕਸ ਵਿਚ ਪਾਕੇ ਸ਼ੀ fਪਿੰਗਲੇ ਮੇਰਠ ਲਿਆਏ । ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਠਾਣੇਦਾਰ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਇਆ । ਦੂਸਰੇ ਸਾਥੀ ਹੀ ਜਮਾਂਦਾਰ ਨਾਦਰ ਖਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਤਾਂ ਬਚਕੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਅਰਜਨ ਚੁੱਕਾ ਸੀ । ਮੇਰਠ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਪੁਜਕੇ ਜਮਾਂਦਾਰ ਨਾਦਰ ਖਾਨ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਹਲਵਾਈ ਨੇ ਫੜ ਕੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ*। ਸ੍ਰੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਬੰਬਾਂ ਸਮੇਤ ਫੜਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ਜ਼ੈਲਦਾਰ, ੨੫ ਅਪ੍ਰੈਲ ੧੯੧੫ ਨੂੰ, ਸ਼੍ਰੀ ਚੱਕ ਨੰ: ੫ ਸਰਗੋਧਾ :- ਸੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ‘ਵੰਡੀ ਲਾਟ' ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਬੋਸ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ‘ਲੰਗੇਰੀ’ ਨੂੰ ਫੜਵਾਇਆ ਸੀ । ਗਡੀ ਚੜਾ ਕੇ, ਸ੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਤ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਇਕ ਹੋਰ ਝੋਲੀ ਚੁੱਕ ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਇਛਰਾ ਇਕ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ । ਉਥੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਿੰਘ ੪ ਜੂਨ ੧੯੧੫ ਨੂੰ ਜਗਤਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਕਾਲਾ ਸ੍ਰੀ ਜਗਤ ਸਿੰਘ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਦਦੇਹਰ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਚਨਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਣ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜਿਆ ਪੱਧਰੀ ੨ ਅਗੱਸਤ ੧੯੧੫ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਗਿਆ ਸੀ, ਆ ਮਿਲੇ । ਤਿੰਨੇ ਓਥੋਂ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ ਇਸ ਨੇ ਝਾੜ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਇਤਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਗਏ, ਜਿਥੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਪਾਸੋਂ ਪੈਸੇ ਲੈਕੇ ਗਡੀ ਚੜਕੇ ਮੰਡੀ ਸਕੇਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼-ਫੀਰੋਜ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪਸ਼ਾਵਰ ਚਲੇ ਗਏ* । ਪਸ਼ਾਵਰ ਪਠਾਣਾਂ ਦਾ ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਹਾਦਸੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸ੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਸੁਕੇਤ ਮੰਡੀ ਚਲੇ ਗਏ । ਮੰਡੀ ਕਬਾਇਲੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੁਜ ਗਏ। ਇਥੇ ਸਬੱਬੀ ਇਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੁਕਤ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਕ ਸਿਧੂ ਨਾਲ ਜਾਣ ਇਕ ਨੇ “ਗਦਰ ਦੀ ਗੁਜ’ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਬਣੀ ਸਿਰ ਸ਼ੇਰਾਂ ਕੀ ਜਾਣਾ ਪਛਾਣ ਹੋ ਗਈ । ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਧੂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਜਕੇ’ ਪੜੀ । ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਸਲਾਹ ਬਣੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦੇਸ ਦੇਸੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਲੈਕੇ ਫੜੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਆਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਾਪਸ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਡੀ ਕੇਤ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਾਂ ਉਤੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਚੱਕ ਨੰ: ੫ (ਸਰਗੋਧਾ) ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਉਹ ਏਥੇ ਮਦਦ ਲੈਣ ਆਏ ਹਨ। ਪੁਜੇ, ਜਿਥੇ ਬਾਈਵੇਂ ਰਸਾਲੇ ਦਾ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਫਾਰਮ ਹੈ, ਸਿਧੂ ਨੇ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਮੰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਮੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਿਲੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਬਕ ਠਾਣੇਦਾਰ ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭੇਜਿਆ ਸੀ । ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਰਸਾਲਦਾਰ ਨੇ ਦੋ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਓਥੇ ਫੜਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਦੀ ਗੱਦੀ ਦਾ ਉਮੈਦਵਾਰ ਵੀ ਸੀ । ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਕਸਦ ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ *First Case, The Seduction of Troops, ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬੰਬ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ P. 9.
- ODwyer, p. 200. *First Care, Individual Case of Jagat Singh.
Second Case, Judgement, pp. 81-85. First Case, The Seduction of Troops, *O'Dwyer, p. 199. ੧੨੫ Third Case, Judgement, pp. 55-61. . 9. Digited by Panjab Digital Library www. ja b ar
