ਪੰਨਾ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ.pdf/179

ਮੈਬਰਿਕ' ਦੀ ਏਥੇ ਫਿਰ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਖਾਲੀ ਸੀ। ਹਰਚਰਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਨਾਮ ਚੰਦ ‘ਮੈਵਰਿਕ' ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਬੰਗਕੋਕ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪਿਛੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ‘ਐਵਰਿਕ’ ਦੇ ਬਾੜੀ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਹੈਲ਼ਫਰਿਚ (Helfferich) ਨੇ ਬਟਾਵੀਆ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਸਵਾਏ ਸ੍ਰੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇਂ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੱਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਅਗੋਂ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥਿਆਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਦੀ ਸਕੀਮ ਵਾਸਤੇ ਸਿਆਮ ਵੀ ਪੁਚਾਏ ਜਾਣੇ ਸਨ, ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸਿਆਮ ਵਿਚ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਤਾਲ ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਭੋਲਾ ਨਾਥ ਚੈਟਰਜੀ ਨੂੰ ਬੰਗਕੋਕ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਲਹਿਗੇ, ਜੋ ਮਾਰਚ ੧੯੧੫ ਵੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਆਏ, ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਿਆਏ ਕਿ ਜਰਮਨ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲ ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਇਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਬਟਾਵੀਆ ਭੇਜਿਆ ਜਾਏ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਮ ਨਾਰਿਨ ਭਟਾਚਾਰਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜੋ ਮਾਰਟਿਨ ਦੇ ਬਣਾਵਟੀ ਨਾਮ ਹੇਠਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚਰਦੇ ਸਨ) ਨੂੰ ਬਟਾਵੀਆ ਦੇ ਜਰਮਨਾਂ ਨਾਲ ਪਲੈਨ ਬਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਬਟਾਵੀਆ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਏਸੇ ਮਹੀਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਬੰਗਾਲੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਬਾਨੀ ਮੁਕਰਜੀ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਲੀਡਰ ਸ਼੍ਰੀ ਜਾਤਿਨ ਮੁਕਰਜੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਓਹ ਬਲਾਸੌਰ ਗੁਪਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਵਲੋਂ ਕਈ ਮਾਰੇ ਡਾਕਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪੁਲਸ ਤਫਤੀਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

ਬਟਾਵੀਆ ਪੁਜਣ ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਦੀ ਬਟਾਵੀਆ ਦੇ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਥੀਓਡੋਰ ਹੈਲਫਰਿਚ (Theodor Helfferich) ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਵਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਹੱਥਿਆਰ ਕਰਾਚੀ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਏ। ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੇ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਏ ਦੀ ਇਹ ਗਲ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ। ਸ੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਇਸ ਪਿਛੋਂ ‘ਮੈਵਰਿਕ’ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸੁੰਦਰ-ਬਨ ਵਿਚ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਰਾਏ ਮੰਗਲ ਉਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿੰਦ ਪਰਤ ਆਏ। ‘ਮੈਵਰਿਕ' ਰਾਹੀਂ ਤੀਹ ਹਜਾਰ ਰਾਈਫਲਾਂ, ਹਰ ਇਕ ਰਾਈਫਲ ਪ੍ਰਤਿ ਪੰਜ ਸੌ ਗੋਲੀਆਂ, ਅਤੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪੱਯਾ ਆਉਣਾ ਸੀ।

ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਕਲਕੱਤੇ ਹੈਰੀ ਐਂਡ ਸਨਜ਼ ਨਾਮੀ ਇਕ ਜਾਹਲੀ ਫਰਮ, ਜਿਸ ਦੇ ਮਾਲਕ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਨ, ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਰੁਪੱਯਾ ਭੇਜਣ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀ ਨੂੰ ਤਾਰ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਪੁਰ ਹੈਲਫਰਿਚ ਨੇ ਬਟਾਵੀਆ ਤੋਂ ਅੱਡ ਅੱਡ ਸਮਿਆਂ ਉਤੇ ਜੋ ਮਾਇਆ ਭੇਜੀ, ਉਸਦਾ ਜੋੜ ੪੩੦੦੦ ਰੁਪੱਯਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ੩੩੦੦੦ ਰੁਪੱਯਾ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ

੧੪੩ ਸਕਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਜੂਨ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਹਿੰਦ ਆਏ, ਦੇ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਜਾਤਿ ਮੁਕਰਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਜਾਦੂ ਗੋਪਾਲ ਮੁਕਰਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਭਟਾਚਾਰਜੀ ਭੋਲਾ ਨਾਲ ਚੈਟਰਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਤੁਲ ਘੋਸ਼ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ‘ਐਵਰਿਕ' ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਸ੍ਰੀ ਜਾਦੂਗੋਪਾਲ ਮੁਕਰਜੀ ਨੇ ਰਾਏ ਮੰਗਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਦੇ ਇਕ ਵਡੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਓਹ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਸਾਮਾਨ ਦੇਵੇਗਾ। ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਉਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਉਤੇ ਜਗਦੀਆਂ ਲਾਲਟੈਣਾ ਲਟਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਆਦਮੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਤੁਲ ਘੋਸ਼ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਹੇਠ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਸਾਮਾਨ ਉਤਾਰਨ ਹਿੱਤ ਬੇੜੀ ਵਿਚ ਰਾਏ ਮੰਗਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਗਏ ਵੀ। ਓਹ ਉਥੇ ਦਸ ਦਿਨ ਠਹਿਰੇ, ਪਰ ਨਾ ‘ਐਵਰਿਕ' ਆਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਬਟਾਵੀਆ ਤੋਂ ਕੋਈ ਖਬਰ ਆਈ।

ਜਦ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ‘ਐਵਰਿਕ’ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਏਸੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚ ਬੰਗਕੋਕ ਦਾ ਇਕ ਬੰਗਾਲੀ ਵਕੀਲ ਕਮੁਦ ਨਾਥ ਮੁਕਰਜੀ ਬੰਗਕੋਕ ਤੋਂ ੩ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਆਇਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼੍ਰੀ ਆਤਮਾ ਰਾਮ ਨੇ ਸਿਆਮ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾਂ ਦੇਣ ਹਿਤ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਿਆਮ ਦਾ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰਾਈਫਲਾਂ, ਦਾਰੂ ਸਿੱਕਾ ਅਤੇ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪੱਯਾ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਝੰਡਾ ਵੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦਾ ਝੰਡਾ ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਉਤੇ ਦਿਨੇ ਝਲਦੇ ਹੋਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਵਾਸਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਤਿਨ ਚਿਟੀਆਂ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਵਖਾਈਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਆਤਮਾ ਰਾਮ ਨੇ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ‘ਮੈਵਰਿਕ' ੧੩ ਜੁਲਾਈ ੧੯੧੫ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਪੁਜੇਗਾ। ਕੁਮੁਦ ਨਾਥ ਮੁਕਰਜੀ ਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਆਕੇ ਇਹ ਸੁਨੇਹੇਂ ਭੋਲਾ ਨਾਥ ਚੈਟਕਜੀ ਨੂੰ ਦਿਤੇ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ (ਕੁਮੁਦ ਨਾਥ) ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਪਾਸ ਲੈ ਗਏ।

ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਾਮਾਨ ‘ਐਵਰਿਕ’ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਮੁਦ ਨਾਥ ਮੁਕਰਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਧਾ ਬੰਗਕੋਕ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਟਾਵੀਆ ਰਸਤੇ ਹੋਕੇ ਜਾਵੇ। ਕੁਮੁਦ ਨਾਥ ਮੁਕਰਜੀ ਹੱਥ ਬਟਾਵੀਆ ਦੇ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਹੈਲਫਰਿਚ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹਥਿਆਰ ਪੁਚਾਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਲੈਨ (ਮੈਵਰਿਕ ਵਾਲੀ) ਨਾ ਬਦਲੀ ਜਾਏ; ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੋ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜੋ ਜਾਣੇ ਹਨ, ਉਹ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿਚ ਹਾਤੀਆਂ ਤੇ ਬਲਾਸੌਰ, ਜਾਂ ਹਿੰਦ ਦੇ ਪਛਮੀ ਕੰਢੇ ਉਤੇ ਕਾਰਵਾਰ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵਲ ਗੋਕਾਰਨੀ ਨਾਮੀਂ ਜਗ੍ਹਾ, ਭੇਜੇ ਜਾਣ। ਕੁਮੁਦ ਨਾਥ ਮੁਕਰਜੀ ਹੱਥ ਹੈਲਵਰਿਚ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਐਮ. ਐਨ. ਰਾਏ ਨੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਭੇਜੇ ਕਿ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰਾਈਫਲਾਂ, ਜੋ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਸਨ, ਵਿਛੋਂ ਪੰਦਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਕਰਾਚੀ ਤੇ ਪਾਂਡੀਚਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਣ; ਭੇਜੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ; ਹਿੰਦੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰਲਾਉਣ ਖਾਤਰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਅਗਾਊਂ ਤਨਖਾਹ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪੱਯ ਭੇਜੇ ਜਾਣ; ਪੰਜ ਸੌ ਜਰਮਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਫੌਜੀ ਸਿਖਿਆ ਲਈ ਹੋਵੇ, ਹਥਿਆਰ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ