________________
ਨਾਲ ਜੋੜ ਜੋੜਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਧਾਵਾ ਕਰਨਾ ਸੀ; ਅਤੇ ਓਥੋਂ ਇਨਕਲਾਬ ਆਂ, ਹੋਰ ਕੈਦੀਆਂ, ਮਾਂਡਲੇ ਕੇਸ ਵਿਚ ਹੁਸੈਨੂੰ ਖਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦੇ ਗਦਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ (ਜਿਨਾਂ ਬਾਰੇ ਖਿਆਲ ਫਜ਼ਲ ਦੀਨ ਨੂੰ ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਸਿਆਮ ਭੇਜਿਆ। ਸੀ ਕਿ ਓਥੇ ਡੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ) ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਰੰਗੁਨ ਉੱਤੇ ਹੱਲਾ ਸਿਆਮ ਤੋਂ ਉਨਾਂ ਕਲਕੱਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਬੰਗਾਲੀ ਬੋਲਣਾ ਸੀ । ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਹਾਜ਼, ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਬ ਅਤੇ ਇਕ ਚੀਨੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਜਗਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੁਝ, ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਆਏ ਵੀ; ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਲਿਖਦੇ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿਥੇ ਉਹ ਹੱਥਿਆਰ, ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਹਨ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜੋ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਲਿਆਂਦੇ ਜਾ ਸੱਕਣ। ਗਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਜਹਾਜ਼, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਾਂਡਲੇ ਕੇਸ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼੍ਰੀ ਚਾਲੀਆ ਰਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕਬਾਲ ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਰਾਈਫਲਾਂ ਸਨ, ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਫ਼ਜ਼ਲ ਦੀਨ ਨੇ ਕਲਕੱਤੇ, ਲਾਹੌਰ, ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਰਾਈਫਲਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਂ ਪਤਾ ਪਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਕਾਬਲ ਇਹ ਪਤਾ ਦੇਣ ਜਾਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗਦਰ ਦੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਕਿ ਕਿਥੇ ਗਈਆਂ ਜਾਂ ਕੀ ਬਣਿਆ, ਅਤੇ ਤਾਰੀਖ ੧੫ ਜੂਨ, ੧੯੧੫ ਨੀਯਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਇਹ ਇਹ ਖਿਆਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਡਬ ਗਿਆ ਸੀ*। ਤਾਰੀਖ ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਨੀਯਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ | ਸ੍ਰੀ ਸਾਨਿਯਾਲ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਦੱਸੀ ਗਈ ਤਿੰਨ ਆਗੂ ਸ੍ਰੀ ਫਕੀਰ ਹੁਸੈਨ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਭੇਜਣ ਵਾਲੀ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਮ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਭਾਈਂ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਦੀ ਸਕੀਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਉੱਦਮ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨੂੰ ਸ਼ਕਲ ਦੇਣ ਵਿਚ ਹੱਥ ਸੀ, ਉਨਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਆਪ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਉੱਦਮ ਅਨੁਸਾਰ ਦਸੰਬਰ ੧੯੧੫ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ੰਘਾਈ ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਿਚ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣਾ ਨਿਸਚੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸੈਂਟਰਾਂ ਦੇ ਜਰਮਨ ਏਜੰਟਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਹਿੰਦ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਮੇਲ ਰੱਖਦੇ ਸਨ* । ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿਚ ਨੀਅਲਸਨ ( Nielson) ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ, ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦਾ ਇਕ ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੇ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਉਸ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਲਿਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ‘ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿਆਮ, ਹਿੰਦ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਗੂੜਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ । ਰੌਲਟ ਜਾਵਾ ਅਤੇ ਬਟਾਵੀਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰੈਸ ਲਾਉਣ, ਅਤੇ ਸ਼ੰਘਾਈ, ਰੀਪੋਰਟ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਹੱਥਿਆਰ ਭੇਜਣ ਦੀ ਕੈਨਟਨ ਅਤੇ ਨਾਨਕਿੰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭੇਜਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ*। “ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ, ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਗਈ । ਪਰ ਕਿਸੇ ਪੱਕੀ ਗਵਾਹੀ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ੍ਰੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਭਕਨਾ’ ਦੇ ਦੇਸ ਨੂੰ ਗਦਰੀ ਬਗੈਰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਪੈਂਰੇ ਵਿਚ ਦੱਸੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਾਲ ਆ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ, ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਗਈ ਤਿੰਨ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਾਲੀ ਸਕੀਮ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਬੋਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨੀਲਾ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦਾ ਦਸੰਬਰ ੧੯੧੫ ਵਿਚ ਗਦਰ ਵਿਚ ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਸਕੀਮ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸੰਬੰਧਤ ਸਕੀਮਾਂ ਬਾਰੇ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਲੈਨ ਨਾਲ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤਕ ਸੰਬੰਧ ਸੀ । ਕੀਤੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਜ਼ਰੂਰ ਵਜ਼ਨੀ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਤ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਜਰਮਨਾਂ ਦੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਾਂ ਮਿਲੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਅਧੂਰੀ ਹੈ । ਦੇ ਗੁਪਤ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਮਿਲੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ | ਸ੍ਰੀ ਤਾਰਕਾ ਨਾਥ ਦਾਸ ਨੇ ਜਰਮਨੀ, ਹਾਲੈਂਡ, ਸਮਝੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵਾਕਫੀਅਤ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਸਵੀਡਨ, ਰੁਮਾਨੀਆ, ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਸੰਪੁਰਨ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ । ਪਰੰਤੁ ਸੈਨਵਾਂਸਿਸਕੋ ਮੁਕੱਦਮੇਂ ਵਿਚ ਮਾਈਨਰ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦਾ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਜਾਪਾਨ ਹੋਈਆਂ ਗਵਾਹੀਆਂ ਤੋਂ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਇਕ ਮਿਸ਼ਨ ਉਤੇ ਗਏ । ਚੀਨ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਜਰਮਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਹਿੰਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਜਰਮਨ ਜੁੱਟ ਦੀਆਂ ਮਿਲ ਕੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਆਦਮੀ ਜਾਂ ਸਾਮਾਨ ਭੇਜਣੇ ਖਾਤਰ ਨਵੇਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਕਈ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਅੰਗ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਰਾਹ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਪੈਨ ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਲੀਗ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਸਕੀਮ, ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਦੀ (Pan Asiatic Leae) ਬਨਾਉਣ ਦੇ ਖਿਆਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਕਲ ਸਕੀਮ ਅਤੇ ਹੱਥਿਆਰ ਪੁਚਾਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਦੇ ਉਨਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ, ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸ੍ਰੀ ਤਾਰਕਾ ਨਾਥ ਦਾਸ ਦੇ ਗਦਰ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਸੈਂਟਰ ਸ਼ੰਘਾਈ, ਮਨੀਲਾ ਅਤੇ ਬੰਗਕੋਕ ਦੇ ਜਰਮਨ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕੌਂਸਲ-ਖਾਨੇ ਸਨ, ਬਾਰੇ ਇਤਨਾ ਚਾਨਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਬਰਲਨ ਵਿਚ ਬਣੀ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੁ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨੇ ਕਿਸੇ ਚਲੇ ਮੁਕੱਦਮੇਂ ਦਾ ਪਰ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਵਾਕਫੀਅਤ ਮਿਲਣ ਕਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣੇ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਜੇ ਵਾਕਫੀਅਤ ਹੈ ਤਾਂ ਉਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਨ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਸਰਉਹ ਸੰਬੰਧਤ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਰੀਕਾਰਡਾਂ, ਜਾਂ ਉਨਾਂ ਦੇ ਸੀ. ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਆਦਿ ਸਕੀਮਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਆਈ. ਡੀ. ਦੇ ਮਹਿਕਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗੀ । ਜੋੜ ਜੁੜ ਸਕੇ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਐਸੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਗਾਲ, ਸਿਆਮ-ਬਰਮਾ ਅਤੇ ਹੱਥਿਆਰ ਪੁਚਾਣ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਨਾਲ
- San Francisco Trial, Charge to the Jury ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸੰਬੰਧ ਸੀ, ਦਾ ਅਜੋੜ ਹਾਲਤ ਵਿਚ
by the Judge, p. 702. ਹੇਠਾਂ ਕੇਵਲ ਮੁਖਤਸਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ
- Third Casc, Evidence of Joc) Singh. ਅਧੁਰੀ, ਵਾਕਫੀਅਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਲੜੀ
fSan Francisco Trial, Charge to the Jury ਵਿਚ ਪੂਨ, ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਿੱਚ ਖਿਚਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਪਲੈਨ ਜਾਂ ਸਕੰਮ by the Judge, p. 703. *Hardinge, p. 127 ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਭਾਗ ਦੂਜਾ, ਪੰਨਾ ੧੧੧. ੧੪੫ Digitized by Panjab Digital Library / www.panjabdigtb.org
