________________
ਉਨਕਲਾਬੀ ਊਟੀ ਤੋਂ, ਇਸ ਬਲਾ ਕੀਤਿਆਂ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਫੇਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਵੱਡਾ ਸਬੱਬ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਢੋਲ ਵਜਾਕੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਬਣਿਆ ਕਿ, ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਦੇ ਆਸ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਤੁਰਨ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੂਹੀਏ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਪਰਖੇ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ, ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਲੇਨਾਂ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲੈਣ, ਭੇਦ ਨਾ ਰਖ ਸਕਣ, ਅਤੇ ਸਕੀਮਾਂ ਨੂੰ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜਨ ਹਿਤ ਤਿਆਰੀ ਵਾਸਤੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਮਾਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਰ ਗਲਤੀਆਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਨਾ ਮਿਲਿਆ । ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਮਈ ੧੯੧੩ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਦੇ ਉਸ ਅਣਸਾਧੇ ਸੁਭਾਉ ਮੁਤਾਬਕ ਸਨ, ਜੋ ਬਹੁਤਾ ਅੱਗਾ ਪਿਛਾ ਹੋਈ, ਅਤੇ 'ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਵੀਚਾਰੇ ਬਿਨਾਂ ਫੋਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਬਹੁਤ ਯੋਗ ਹੈ, ਪਰ ਹੋਇਆ । ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਜੁਲਾਈ ੧੯੧੪ ਦੇ ਅਖੀਰ ਸੋਚੀ ਵੀਚਾਰੀ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਲੰਮੀ ਡੋਰ ਦੇਕੇ ਵਿਚ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਿਆ । ਅਰਥਾਤ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਤਹੱਮਲ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਇਤਨਾ ਮੁਆਫਕ ਨਹੀਂ । ਸੰਨ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੂਰਾ ੧੯੦੭ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋਈ ਐਜੀਟੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ। ਬਾਰੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ, “ਮੈਨੂੰ ਕੇਵਲ fਪਿਛਲੇ ਕਾਂਡਾਂ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਇਹ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਮੌਕਿਆ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਨਾ ਪਟਾਕਾ ਪੈ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਇਹ ਪਲੈਨ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜਾਵੇ। ਸ੍ਰੀ ਸਾਨਿਯਾਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗਦਰੀ ਤਾਲ ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇ ਮੌਕਿਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਮਦਦ ਲਈ ਜਾਏ; ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫੌਜੀ ਸਿਖਿਆ ਨਾਲ ਰੋਕੀ ਰਖਿਆ। ਰੋਲਟ ਰੀਪੋਟ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਿਵਾਕੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਫੋਜੀ ਆਗੂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ; ਦੇਸ ਵਿਚ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਾਰ ਤੱਤ ਕਢਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਹੱਥਿਆਰ ਪੁਚਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਏ; ਹਿੰਦੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚ ਫੁਰਨੇ ਅਤੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਵਕਫਾ ਘੱਟ ਹੈ। ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਭਰਤੀ ਕਰਾਏ ਜਾਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਬੇਕਾਇਦਗੀ ਅਤੇ ਅਗਾਊਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਦਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਜਲਦ ਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ; ਹਿੰਦ ਦੀ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਏ; ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਦੇਸ ਦੀਆਂ ਰਾਜਸੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ, ਹੀ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਅਤੇ ਪੀਨਾਂ ਗਦਰ ਕਰ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹ ਨਾਲ ਤਾਲ ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਤੱਤਪਰ ਹੋ ਗਏ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁਚੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਵੀ ਨੇ ਸੈਨਸਿਸਕੋ ਦੇ ਜਰਮਨ ਕੌਂਸਲ ਨਾਲ ਮੇਲ ਜੋਲ ਕਾਇਮ ਮਨ ਉਤੇ ਇਹੋ ਅਸਰ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਤਾਲ ਮੇਲ ਗਾਲਬਨ ਇਸ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਪੱਧਰ ਇਸ ਘਣਸਾ ਸੁਭਾਉ ਦੇ ਕਈ ਚੰਗੇ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਹਨ। ਪਰ ਉਤੇ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੁਜਿਆ ਜਦ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਸ਼ੁਰੂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਤੋਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਗੁਪਤ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਲਗ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਗਦਰ ਕਰ ਸਕਣ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਇਸ ਦਾ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਮਿਲਵਰਤਨ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵੱਡਾ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਅਮਲੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਿਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਅਮਲੀ ਫਰਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸੰਨ ੧੯੦੬ ਤੋਂ ੧੯੧੭ ਤਕ ਸ਼ਕਲ ਵੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਵਾਕਿਆਤ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ੨੧੦ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਨ, ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਫੇਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ੧੧੦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ; ਪਰ ਇਸ ਸਿਲਸਲੇ ਵਿਚ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਹੱਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਪਲੈਨ ਬਹੁਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸਿਰਫ ੮੪ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਵਾ ਸਕੀ, ਜਰਮਨੀ ਨਾਲ ਤਾਲ ਮੇਲ ਉਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ । ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਾਰ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਲਗੀ ਅਤੇ ਤੇਰਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਪਤ ਤੌਰ ਉਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਅਧੂਰੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਸੀ ਜਦ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲ ਜਾਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅੰਣਸਾਧੇ ਸੁਭਾਉ ਨੂੰ ਸਾਧਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਪਰ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਹਿੰਦ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਭਰਤੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਫੇਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਜੋ ਇਸ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚੰਦ ਇਕ ਪਾਇਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਨਕਲਾਬੀ ਭਰਤੀ ਵੀ ਹੋਏ । ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੇਸ ਵਿਚ ਅਤੇ | ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਫੇਲ ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਅਗਾਉਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਭੇਜਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ; ਅਤੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੇ ਚਾਨਸਾਂ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਏ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਭਕਨਾ, ਦੇਸ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਬਗੈਰ, ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਪੁਚਾਣ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲ ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਜੰਗ ਲਗਣ ਨਿਸਚੇ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਜੱਥੇ, ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਦੇਸ ਵਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਚੁਕੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਈ ਸਿਰਕਰਦਾ ਆਗੂ ਆਪ ਵੀ ਸਨ । ਅਰਥਾਤ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਇਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਬੰਨਿਆਂ । ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੇਸ ਜਾਣ ਲਈ ਠਿਲਣ ਦਿਤਾ। ਜਾਂ ਤਾਂ ਗਦਰ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਕਦਮ ਪੁਟੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਖੁਦ ਆਪ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਅਣਸਾਧੇ ਵੀ ਜਾ ਚੁਕੇ ਸਨ; ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੁਢਲੀ ਅਤੇ ਅਧੂਰੀ ਸ਼ਕਲ ਸੁਭਾਉ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਸਨ, ਜਦ ਯੂਰਪ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਗ ਗਈ। ਜੇਕਰ ਯੂਰਪ
- Rowlatt Report, p. 143. ਦੀ ਜੰਗ ਪੰਜ ਛੇ ਸਤ ਸਾਲ ਹੋਰ ਠਹਿਰ ਕੇ ਲਗਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਗਦਰ
ਬਿੰਦੀ ਜੀਵਨ, ਲਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਪੰਨੇ ੩੭ ਤੇ ੪੭. ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ · ਆਸ ਸੀ, ਅਤੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ Rowlatt Report, p. 161. ਤਿਆਰੀ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਕਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ
- Rowlatt Report, p. 139.
+Ibid, Chapter iv. ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਹੋਰ ਰੰਗਤ ਹੁੰਦੀ। ઉપર Digitised by anal Digital Library www. aldilib.org
