________________
ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬੁਖਾਰ ਨਾਲ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੰਡੇ ਤੋਂ ਲੱਟਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਉਲਾਸਕਾਰ ਨੂੰ ਇਕਦੱਮ ਹਸਪਤਾਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ*। ਬੰਗਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੀਆਂ ਸਖਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ; ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਸੀਰ ਇਸ ਕੱਬਰ ਨੂੰ ਸੱਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸਨ; ਅਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਸ਼ੀ ਘੋਸ਼ ਨੇ ਬੜੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਮੰਨਿਆ ਹੈ, ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਨੂੰ ਜੱਫੀਆਂ ਪਾ ਲੈਣ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਟਰਾਈਕਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਕਈ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀ ਦੇਸ ਭੇਜ ਦਿਤੇ ਗਏ; ਅਤੇ ਜੋ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਨਿਉਂ ਕੇ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ । ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੇ ਇਹ ਹਾਲਾਤ ਸਨ, ਅਤੇ ਜੇਲ ਕਰਮ ਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹ ਮਚੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਸਾਰ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਚਾਰ ਸੁਣ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਰਵਰਕਰ ਭਾਈਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਹਲੂ ਗੇੜਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕੋਹਲੂ ਸ਼ੇੜਨ ਦੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ, ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਇਖਲਾਕੀ ਕੈਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ। ਜੇਲ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਖਬਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਖਬਰ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਹਲੁ ਗੇੜਨ ਦੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਤਾਂ ਨਾ । ਦਿਤੀ, ਪਰ ਹੋਰ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਉਨਾਂ ਦਾ (ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ) ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪਹਿਲੀ ਸਟਰਾਈਕ । ਜੇਲਰ ਨੇ ਸ਼ਰਾਰਤ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਸੁੱਕਾ ਛਿਲਕਾ ਕੁਟਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ, ਜਦ ਕਿ ਦੂਜੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਦਿਨ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕੀਤੀ; ਪਰ ਇਹ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਛਿਲਕਾ ਸੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਜੇਲ ਦੇ ਕਾਇਦਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲੇ ੧੫ ਦਿਨ ਰੀਪੋਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ । ਪਰ ਮਿਸਟਰ ਬੇਰੀ ਨੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ (ਯੂ. ਪੀ.) ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਧਮਕਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਜ਼ਰੂਰ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਤਾਂ ਅੱਛਾ ਕਹਿ ਕੇ ਪਿੱਛਾ ਛੁਡਾਇਆ, ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ (ਯੂ. ਪੀ.) ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋਕੇ ਇੰਜ ਖੜੇ ਸੁਣਦੇ ਰਹੇ ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਮੁਆਮਲੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ*। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਸੁੱਕਾ ਛਿਲਕਾ ਕੁਟਣ ਲਈ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਅਗੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਹੋ ਸਕੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਛਾਲੇ ਪਏ ਹੋਏ ਸਨ । ਟੈਂਡਲ ਫੇਰ ਸ਼੍ਰੀ ਪਰਮਾ ਨੰਦ (ਯੂ. ਪੀ.) ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹਰ ਪਾਸ ਲੈ ਗਿਆ। ਜੇਲਰ ਨੇ ਕੁਬੱਚਨ ਬਲੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਵੀ ਕੌੜਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪੁਰ ਜਦ ਜੇਲੁਰ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਉੱਠ ਕੇ ਉਨਾਂ ਵਲ ਵਧਣ ਲੱਗਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਪਰਮਾ ਨੰਦ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੋਗੜ ਵਿਚ ਡਾ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਰਸੀ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ । ਕੁਰਸੀ ਉਲਟ ਗਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਲਰ ਫਰਸ਼ ਉਤੇ ਜਾ ਡਿੱਗਾ । ਟੈਂਡਲ ਅਤੇ ਜਮਾਂਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਉੱਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ, ਅਤੇ ਇਤਨਾ ਮਾਰਿਆ ਕਿ ਉਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚੋਂ ਲਹੂ ਵਗਣ ਲਗ fਪਿਆ । ਸੁਪ੍ਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਵੀਹ ਬੈਂਤ ਲਾਉਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿਤੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਿਨਾਂ ਉਫ ਕੀਤੇ ਸਹਾਰੇ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਸ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਇਸ ਵਾਕਿਆ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ, “ੜਾਂ ਦਾ ਪਰਮਾਨੰਦ ਅੰਡੇਮਾਨ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ੧੩ ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ ਦੇ ਜੇਲ ਦੇ ਦਫਤੂ ਵਿਚ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਛਿਲਕਾ ਕੁਟਣ ਦਾ ਕੰਮ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਰਨੋਂ ਨਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਜੇਲ਼ ਦਾ ਇਕ ਅਫਸਰ ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਛ ਗਿਛ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਚੀਫ ਵਾਰਡਰ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਸੱਟ ਮਾਰੀ । ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਇਕ ਦੱਮ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਉਠੇ, ਜਿਸ ਪਰ ਕੈਦੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੋਗੜ ਵਿਚ ਠੁਡਾ ਮਾਰਿਆ। ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਫਿਰ ਮਿਸਟਰ ਬੇਰੀ ਦੀ ਲੱਤ ਉਤੇ ਠੰਡਾ ਮਾਰਿਆ, ਅਤੇ ਕੁਬੱਚਨ ਬੋਲੇ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਉਤੇ ਜੇਲ ਦੇ ਨਿਯਮ ਭੰਗ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ ਕਿ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਮੁਸ਼ਕੱਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੰਗੀਨ ਸੀ, ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀਹ ਬੈਂਤ ਅਤੇ ੬ ਮਹੀਨੇ ਝੰਡਾ ਬੇੜੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿਤੀ ਗਈ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਖਬਰ ਦਾ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਟਰਾਈਕ ਕਰ ਦਿਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਧੀਕੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲ ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਸਟਰਾਈਕ ਹੋਣ ਉਤੇ ਜੇਲ ਕਰਮਚਾਰੀ ਘਬਰਾ ਗਏ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਭਕਨਾ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਗਦਰੀ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਮਿਸਟਰ ਬੇਰੀ ਨੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਸੁਲਹ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। “ਭਾਈਂ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਜਦ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨਾਲ ਗਲ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ ਕਿ ਕਸੂਰ ਤਾਂ ਜੇਲਰ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਹਰੇ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਕਾ ਛਿਲਕਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ (ਯੂ. ਪੀ.) ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਬੱਚਨ ਬੋਲਿਆ | ਪਰ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਉਤੇ ਸਟਰਾਈਕ ਛੱਡਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਸਨ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਪਰਮਾਨੰਦ ਦੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ (ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਡੰਡਾ ਰੇੜੀ) ਮਨਸੂਖ ਕਰ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇ । ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਇਹ ਮੰਨ ਗਿਆ ਕਿ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣ, ਅਤੇ ਉਹ ਬੈਰੀ) ਸੁਪ੍ਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ ਨੂੰ ਕਹਿਕੇ ਡਾ ਬੇੜੀ ਵਾਲੀ ਸਜ਼ਾ ਮਨਸੂਖ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਗਦਰੀ ਕੈਦੀ ਕੰਮ ਉਤੇ ਲਗ ਗਏ, ਪਰ ਕਈ ਹਵਤੇ Bhai Parmanand, p. 119; A Tale of my Exile, Barindra Kumar Ghose, 115.
- A Tale of my Exile, Karindra Kumar hose, pp. 10 and 98. fIbid, p. 80.
Bhai Parmaband, p. 112. *Bhai Parmanand, pp. 117.18. Igemonger and Slattery, p. 130. Bhai ParmaDand, p. 120; Barindra Kumar Ghoso,. p 116. ੧੭੪ Digitized by Panjab Digital Library/ www.panjabdigilib.org
