ਪੰਨਾ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ.pdf/213

ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਤੋਂ
ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਰੂਫ਼ਰੀਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ

________________

ਨੂੰ ਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੇ ਉਹ ਹਾਲਾਤ ਛਪਵਾ ਦਿਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਭਾਈ ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ੧੮ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਡ ਵਿਚ ਹਵਾਲਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਫਿਰ ੧੮ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦੇਸ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੈਲੂਲਰ ਉਹ ੨ ਮਾਰਚ ੧੯੧੮ ਨੂੰ ਤਪਦਿਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਜੇਲ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਲਗਿਆਂ ਰਾਣ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਸੀ ਕਿ “ਭਾਈ ਸੋਚਣਾ ਪੈਂਦਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਹੱਠ ਕੁਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਿਤੁ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਖਤੀ ਅਤੇ ਮਾਰਕੁਟਾਈ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨੇ ਜੇਲ ਕਰਮ ਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਖਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੀ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਵੇਰ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਰਆ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ੪ ਦਸੰਬਰ ੧੯੧੭ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਮੁੰਹ ਖੁੱਡੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਸਤ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀ ਇ · ਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਪਦਿਕ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਹ ( ਬੁਢਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਰਖਾ ਬਰਮਾ ਕੇਸ ਵਾਲੇ; ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਨ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ । ਸ਼੍ਰੀ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀ ਰੁਲੀਆ ਸਿੰਘ, ਸ੍ਰੀ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ‘ਮਰਹਾਣਾ ਅਤੇ ‘ਮਰਹਾਣਾ’ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਗੋਂ ਪਿਛੋਂ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ੀ ਰੋਡਾ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਕੇਸ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ‘ਬੁਰਜ ਤੇ ਸ਼ੀ ਨਥਾ ਸਿੰਘ ਤੇਈਵੇਂ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਕੋਟ ਮਾਰਸ਼ਲ ਹੋਏ ਫੌਜੀਆਂ ਜਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਏ * । ਬਰਮਾ ਕੇਸ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ‘ਐਨਜੀਨੀਅਰ’ ਨੇ ਸਟਰਾਈਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਕੇ ਵਿਚੋਂ) ਸਖਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਐਸਾ ਸਤਿਆਗੈਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚਾਰ ਸਾਲ ਨਾ ਕੋਠੜੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਹੋਰ ਕਿਤਨਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਜ਼ਕ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ, ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਨਾ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕੀਤੀ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਟਰਾਈਕਰਾਂ ਦੀ ਪਰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਵਿਚ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ। ਗਦਰੀ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਉਤੇ ਸਟਰਾਈਕ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਲਚੱਕ ਖਾਧੇ ਸਖਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਵੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੇ ਇਖਲਾਕੀ ਕੈਦੀ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਜੇਲ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਮਿਸਟਰ ਬੇਰੀ ਦੀ ਨੀਤੀ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀਆਂ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਨਾ ਸਹਿੰਦੇ । ਬਲਕਿ ਪਿਛਲੀਆਂ ਰੜਕਾਂ ਕਢਣ ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਤੰਗ ਕਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸੀ । ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਇਖਲਾਕੀ ਕੈਦੀ ਮਿਸਟਰ ਬੇਰੀ ਦੀ ਹੱਤਕ ਵੀ ਕਰ ਸਿਰਫ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਨਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੇਂਦੇ । ਆਖਰ ਮੇਜਰ ਮੱਰੇ ਛੁਟੀ ਲੈ ਕੇ ਚਲਦੇ ਬਣੇ ਅਤੇ ਛੱਤਹ ਬੁਲਾਈ । ਸ਼ੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਤਾਬ ਪੜਨ ਬਦਲੇ ਛੇ ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ । ਨਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਡੰਡਾ ਬੇੜੀ, ਕੈਦ ਤਿਹਾਈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਖੁਰਾਕ ਸੁਪ੍ਰਿੰਟੈਟ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਪਾਲਿਸੀ ਉਤੇ ਅਮਲ ਸ਼ੁਰੂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਗਈ । ਕੋਠੜੀਆਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਈ ਰਾਜਸੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਮਹੌਲ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਫਰਕ ਪੈ ਗਿਆ । ਕੈਦੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਕੰਬਲ ਦੇ ਬਣੇ ਕੋਟ ਖੋਹ ਲਏ ਗਏ । ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ॥ ਤਬਦੀਲੀ । ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲਾਉਣਾ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਸੈਲੂਲਰ ਸਟਰਾਈਕ ਜਾਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ। ਜੇਲ ਵਿਚ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਉਤੇ ਹੋਈ ਸਖਤੀ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜੇਲੂ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਨੀਤੀ ਦਾ ਕਿਤਨਾ ਹੱਥ ਸੀ ਅਤੇ ਮਿਸਟਰ ਬੈਰੀ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਮੱਰੇ ਆਪਣੀ ਬੇ-ਤੁਅੱਲਕੀ ਗੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਤਬੀਅਤ ਦਾ ਕਿਤਨਾ । ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੇਜਰ ਮੱਰੇ ਉਨਾਂ ਉਤੇ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ, ਅਤੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਸਰਟ ਨੂੰ ਛਾਪੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਉਤੇ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾਏ । ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਨੈਨੀ ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਸਰ ਕਰੈਡਕ ਜਦ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦਾ ਕਮੀਸ਼ਨਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, (ਜੋ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੇਖਣ ਗਏ ਸਨ) ਨੂੰ ਸੰਨ ੧੯੧੩ ਵਿਚ ਮੇਜਰ ਮੱਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣਾਈ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਸਗੋਂ ਉਲਟਾ ਜਵਾਬ ਕੰਪਉਡਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਉਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ । ਕਮੀਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਤੋਂ ਦਿਤਾ ਕਿ, “ਤੁਸੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਹੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਆਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਬੁਰੀ ਲੱਗੀ । ਮੇਜਰ ਮੱਰੇ ਛੁਟੀ ਉੱਤੇ ਉਡਾ ਦਿਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਚਲਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ 'ਟ੍ਰਿਬੀਊਨ, ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ 2) ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਉਤੇ ਸਖਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪਾਲਸੀ ਦੀਆਂ ਘਰ ਭੇਜੀਆਂ ਕੁਝ ਚਿੱਠੀਆਂ ਛਪ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਬਦਲੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀਸ਼ਨਰ ਨੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੂੰ ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਆਪਣੀ, ਇਕ ਗਲ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਬੇਲਗਾਮੀਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਸਹਾ ਇਕ ਹੁੰਦੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਤ ਦਿਨ ਕੱਤਈ ਬਾਹਰ ਉਘ ਸਘ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਕਲਣ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਗਦਰ ਕੁਝ ਨਾ ਖਾਧਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਖੁਰਾਕ ਅੰਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੈਦ ਹੋਏ ਬੰਗਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਸੁੱਟੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ । ਆਖਰ ਸੁਪ੍ਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲਕੱਤੇ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰ ‘ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਆਰਡਰ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ *Bengaleo', 26th July, 1918; A Tale of ਕਰਨ ਕਰਕੇ ‘ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਦੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ my Exile, Barindra Kumar Ghose, pp. 116-18. ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਹੋ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ (‘ਭਾਈ **Betugalee, 20th June, 1918. ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਚੀਕ ਪਰਮਾਨੰਦ) ਗਦਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲਾਂ ਕਮੀਸ਼ਨਰ ਨੇ ੨੬ ਜੁਲਾਈ ਦੇ “ਬੰਗਾਲੀ” ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪੀ ਚਿਠੀ A Tale of my Exide Barindar Kumar ਵਿਚ ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤ ਦੱਸਿਆ ਹੈ । ਉhope, P. 19. TA Tale of my Exile, Barindra Kumar Bhai Parmanand, p 160. Ghose, p. 109. ੧੭p Digitised by Panjab Digital Library www.patjaldigilib.org