________________
ਕੀਤੀ ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੀ ਕਿ ਸੱਪ ਵੀ ਮਰ ਜਾਏ ਅਤੇ ਡੰਡਾ ਵੀ ਬਚ ਰਹੇ । ਅਰਥਾਤ ਹਿੰਦੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਵੀ ਜਾਣ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿਰ ਬਦਨਾਮੀ ਵੀ ਨਾ ਆਵੇ । ਉਟਾਵਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਕ ਅਫਸਰ ਮਿਸਟਰ ਹਾਰਕਿਨ (ਜਾਂ ਹਾਪਕਿਨਜ਼) ਵੈਨਕੋਵਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਚਲੇ ਜਾਣ । ਉਸ ਨੇ ਹੰਡੋਰਾਸ ਬਾਰੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਬਜ਼ ਬਾਗ ਵਖਾਏ*। ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਸੱਦੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਟਾਵਾ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੀ । ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਉਨਾਂ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਡੂਰਾਸ ਭੇਜਣ ਦੀ ਹੈ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਹਿੰਦੀ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਦੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ ਕਿ ਪੱਕੀ ਸਲਾਹ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਵੇਖਕੇ ਦੱਸੀ ਜਾ ਸਕੇਗੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਹਾਪਕਿਨਜ਼, ਕਮੀਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੇ ਪੂਤਿਨਿਧ ਸ਼ੀ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ੀ ਨਾਗਰ ਸਿੰਘ ੧੫ ਅਕਤੂਬਰ ਸੰਨ ੧੯੦੮ ਨੂੰ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਗਏ। ਮੱਧ ਅਮਰਕਨ ਦੀਪ ਦੀ ਇਸ ਬਸਤੀ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੇ ਪੂਤਿਨਿਧਾਂ ਨੇ ਉਨਾਂ ਤੀਹ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜੋ ਹਿੰਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਉਸ ਟੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਬਚੇ ਸਨ ਜੋ ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲੋਂ ਇਕਰਾਰ ਨਾਮੇ ਦੇ ਪਾਬੰਧ ਹੋ ਕੇ ਉਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਹੰਡੋਰਾਸ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਉਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਸਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇਕ ਵਾਪਸ ਹਿੰਦ ਜਾਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਸੀ*। ਹੰਡੋਰਾਸ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਠ ਡਾਲਰ ਮਹੀਨਾ ਅਤੇ ੨ ਸੇਰ ਆਟਾ, ੨ ਸੇਰ ਚਾਵਲ, ਅੱਧ ਸੇਰ ਖੰਡ, ੧ ਸੇਰ ਦਾਲ, ਅਧ ਸੇਰ ਬਨਾਸਪਤੀ ਘਿਉ, ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਛਟਾਂਕ ਲੂਣ ਅਤੇ ਦਾਈ ਛਟਾਂਕ ਮਸਾਲਾ ਫੀ ਹਫਤੇ ਦਾ ਰਾਸ਼ਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਚਾਲੀ ਤੋਂ ਸੱਠ ਡਾਲਰ ਮਹੀਨਾ ਕਮਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਸਾਰੀ ਸਕੀਮ ਦਾ ਭਾਵ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ( [dentured) ਮਿਆਦੀ ਇਕਰਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਪਾਬੰਧ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਲੈ ਆਉਣ ਦਾ ਸੀ ! ਹਿੰਦੀ ਪੁਤਿਨਿਧ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਇਕਦੱਮ ਤਾੜ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗਏ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਹਿੰਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਾਂ ਦੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ੧੫00 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹਿੰਦੀ, ਮਿਸਟਰ ਹਾਪਕਿਨਜ਼, ਓਟਾਵਾ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਬੰਦਰਗਾਹ ਦਾ ਹੈਲਥ ਅਫਸਰ ਡਾਕਟਰ ਮੁਨਰੋ, ਇਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਇਕ ਪਲੀਡਰ ਅਤੇ ਇਕ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਪੁਤਿਨਿਧ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਹਿੰਦੀ ਪੁਤਿਨਿਧਾਂ ਨੇ ਹੰਡੋਰਾਸ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਹ ਵੀ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉੱਥੇ ਮਲੇਰੀਆ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਬੁਖਾਰ (Yellow fever) ਆਮ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਮੁਲ ਵਿਕਦਾ ਹੈ । ਹੰਡੋਰਾਸ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਠ 'Indians Abroad, p. 650. +Third Case, Evidence p. 231. ਤੋਂ ਬਾਰਾਂ ਡਾਲਰ ਹੈ*। ਹਿੰਦੀ ਪੁਤਿਨਿਧਾਂ ਨੇ ਗਲ ਬਾਤ ਵਿਚ ਇਹ ਭੇਦ ਵੀ ਪੁਗੱਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢੀ ਦੀ ਇਕ ਭਾਰੀ ਰਕਮ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਰੀਪੋਰਟ ਕਰਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਮੀਨੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਿੰਦੀ ਪੁਤਿਨਿਧਾਂ ਦੀ ਰੀਪੋਰਟ ਸੁਣਕੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਰਾਏ ਹੋਕੇ ਹੰਡੋਰਾਸ ਦੀ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਓਹ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਚਾਲੀ ਡਾਲਰ ਮਹੀਨਾ ਕਮਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਾਹੀ ਲਈ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੇ ੧੬੦ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਮੁਫਤ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਲੈ ਜਾਣ ਲਏ। ਇਕਰਾਰ ਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਫਾਰਮ ਛੱਪਕੇ. ਤਿਆਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਹਰ ਇਕ ਹੋਰ ਤਿਆਰੀ ਬਾਕਾਇਦਾ ਤੌਰ ਉਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀਉ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁੰਡੋਰਾਸ ਸਕੀਮ ਦੇ ਠੁਕਰਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰਾਂ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਭੇਜਣ ਵਾਸਤੇ ਦਬਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਨੀਯਤ ਤਰੀਕੇ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਕੇ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਆ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਪਰ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ ਅਸਲਾ ਖੁਦ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਰਨ ਮਾਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਕੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਖੱਫਣ ਬੰਨ ਕੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਆ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਹਿੰਦੀਆਂ ਦਾ ਦਿੱੜ ਇਰਾਦਾ ਵੇਖਕੇ ਅਫਸਰ ਢਿਲੇ ਹੋ ਗਏ । ਇਹ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਦਬਾਉ ਬੇਨਿਯਮਕ ਸੀ।ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਇਸ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਅਨਹੋਣੀ ਨਹੀਂ; ਕਿਉਂਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਅਖੀਰਲਾ ਹਿੰਦੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚੋਂ ਚਲਾ ਜਾਏ*, ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਨਕੋਵਰ ਦੇ ਮੇਅਰ ਨੇ ਕਿਸਤਰਾਂ ਬੇਕਾਨੂੰਨਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਦਿਨ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਉਤਰਨੋਂ ਰੋਕੀ ਰਖਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸ਼ੱਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਸੀ ਹੰਡੋਰਾਸ ਸਕੀਮ ਠੁਕਰਾਏ ਜਾਣ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਔਖੇ ਹੋਏ । ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦੀ ਡੱਟਕੇ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਖਾਤਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਸ਼ੀ ਆਖਿਆ। | ਇਸ ਤਰਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਆਉਣੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਓਥੋਂ ਕਢਣ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਦਬਾਉ, ਨੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੈਨਕੋਵਰ ਦਾ ਗੁਰਦਾਰਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸ਼ੀ ਭਾਗ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰਧਾਨ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਗਰੰਥੀ, ਸਨ, ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ( Resistance Movenent) ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਵਿਰਕੂ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਸਤੇ “ਯੁਨਾਈਟਡ ਇੰਡੀਅਨ ਲੀਗ' ਬਣਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ •Third Case, Evidence, p. 231. Modern Review, August, 1909, p. 103. Third Case, Evidence, p. 231. glndians abroad, p. 650. ||Third Case, Judgement, p. 31. *Ladians Abroad, p. 662. Modern Review, August, 1909, p. 106 Modern Review, August, 1909 p. 103. Modern Review, August, 1913, p. 142. Third Case, Judgement, p 31. Digited By Puja Digital Library www. borg
