ਅਠਵਾਂ ਕਾਂਡ[1] ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ, “ਅਗਲਾ ਕਦਮ ‘ਗਦਰ’ ਅਖਬਾਰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਚੁਕਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਰਚਾ ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ, ੧੯੧੩ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ[2]।” ਪੰਜਵੇਂ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ ਕਿ ਮਈ ੧੯੧੩ ਵਿਚ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਦੇ ਔਰੇਗਨ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚ ਅਖਬਾਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਿਨ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਕਾਇਮ ਹੋਈ, ਓਸੇ ਦਿਨ ਸੈਨਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਤੋਂ ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੈਨਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਲਾ; ਹਰਦਿਆਲ ਉਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਆਇਰਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਅਗੇ-ਵਧ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕੇਂਦੂ ਸੀ। ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਨੂੰ ਅਖਬਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਂਵਾਰ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ, ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਡਾਲਰ ਇਕ ਸਬ ਕਮੇਟੀ (ਜੋ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਾਸਤੇ ਨੀਯਤ ਕੀਤੀ ਗਈ) ਦੇ ਨਾਮ ਜਮਾਂ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਚਲੰਤ ਖਰਚ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮਾਹਵਾਰੀ ਚੰਦੇ ਅਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ[3], ਕਿਉਂਕਿ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਵੰਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ[4]। ਔਰੇਗਨ ਸਟੇਟ ਦਾ ਦੌਰਾ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਵਾਪਸ ਸੈਨਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਮਿਲਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਖਿੰਡ ਪੁੰਡ ਗਏ। ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਲੰਘ ਗਏ ਪਰ ਅਖਬਾਰ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਨੇ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ, “ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਭਲੀ ਗਲ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਬੋਝ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਜਨ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਦੇਵੇ[5]”। ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸਦਾ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀਆਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਖਬਾਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਕਿਉਂ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ, |
ਇਹ ਲਹਿਰ ਹੇਠੋਂ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਵਲੋਂ ਉਤਪਨ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਓਹ ਬੜੇ ਉਤਾਵਲੇ ਸਨ ਕਿ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਅਮਲੀ ਕਦਮ ਚੁਕਿਆ ਜਾਏ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਂਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ’ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਹੱਥ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ' ਅਠਾਰਾਂ ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਇਕ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਿਥੋਂ ਗਾਲਬਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਜਾਗਰਤੀ ਆਈ[6]।ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਉਚੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਰਕਲੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣ ਵਿਦਿਆ ਪੜ੍ਹਨ ਵੀ ਲਗ ਗਏ ਸਨ।ਪਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਗੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਵੀਚਾਰ ਤਰਕ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ’, ਜਿਵੇਂ ਅਗੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਨਸਾਨੀ ਜਾਮੇਂ ਵਿਚ ਇਕ ਬਿਜਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਇੰਜਨ ,(Human dynamo) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਬੈਹਸਾਬੇ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਹਰ ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਰੌ ਨਾਲ ਚਾਰਜ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈਂਦਾ। ਜੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ‘ਭਕਨਾ’ ਦੀ ਗਲ ਠੀਕ ਮੰਨ ਲਈ ਜਾਏ ਕਿ ਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੋਂ ਢਿਲੇ ਪੈ ਗਏ ਸਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਡੀ ਗਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ‘ਸਰਾਭਾ ਜੀ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਨੂੰ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਪੈਰਾਂ ਉਤੇ ਫਿਰ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਬੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ‘ਟੁੰਡੀ ਲਾਟ', ਜੋ ਪਿਛੋਂ ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ’ ਨੇ ਦੋ ਸੌ ਡਾਲਰ, ਜੋ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖਰਚਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸੋਂ ਆਇਆ ਸੀ, ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਅਖਬਾਰ ਸ਼ਾਇਆ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇਕਦੱਮ ਜੁੱਟ ਪਏ। ਪਹਿਲੇ ਕੇਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ' ਦਾ ‘ਗਦਰ’ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਰਚਾ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਹੱਥ ਸੀ[7]। ‘ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਰਚੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਈਕਲੋਸਟਾਈਲ ਪ੍ਰੈਸ ਉਤੇ ਛਾਪੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ੧੯੧੪ ਤੋਂ ਅਖਬਾਰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਵੀ ਛਾਪਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਮਾਂਗ ਬਹੁਤੀ ਵੱਧ ਗਈ, ਨੰ: ੫, ਵੁਡ ਸਟਰੀਟ (ਸੈਨਫਾਂਸਿਸਕੋ) ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਛਾਪਾ ਖਾਨਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਪਰਚੇ ਦੇ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਐਡੀਟਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਛਾਪਣ ਵਾਲੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ' ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਪਤਾ[8]। ਅਮਰ ਸਿੰਘ ( ਵਾਅਦਾ ਮੁਆਫ) ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦ ‘ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਟਾਫ ਵਿਚ ਦਸੰਬਰ ੧੯੧੩ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਜਦ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਪਤਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਰਾਭਾ' ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ‘ਟੁੰਡੀ ਲਾਟ’ ਉਥੇ ਅਗੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। |
- ↑ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਸੰਬੰਧੀ ਚਲੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਵਿਚ ‘ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੀ ਤਫਸੀਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਐਸੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨੀ ਪਈ ਹੈ, ਜੋ ਹੋਰ ਵਸੀਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਪਰ ਬਹੁਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਿਸ ਦਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਉਤੇ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।
- ↑ First Case, The beginning of the conspiracy and war, p.3.
- ↑ Mandlay Case, Judgement, p. 31.
- ↑ First Case, The beginning of the cons piracy and war, p. 3.
- ↑ ਅਕਾਲੀ ਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸੀ, ੧੯ ਅਪਰੈਲ ੧੯੩੦ ਦਾ ਪਰਚਾ।
- ↑ First Case, Individual Case of Kartaı Singh, Sarabha, p. 3.
- ↑ First Case. The Beginning of the Conspiracy and war, p. 4.
- ↑ ਅਕਾਲੀ ਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸੀ, ੨੦ ਅਪ੍ਰੈਲ ੧੯੩੦ ਦਾ ਪਰਚਾ