ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਵਾਰਾ ਗਰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕੌਮ ਦੀ ਦੌਲਤ, ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਜਵਾਨ, ਬੇ ਮੁਲੇ ਹੀ ਰੁਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇਹੋ ਕੁਝ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਅਮਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਰਵਾਏ ਸਨ। ਬਸ ਉਸ ਦਾ ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਸੂਰ ਸੀ, ਕਿ ਉਹ ਅਮਨ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੈਡਮਾਸਟਰ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰੀ ਗੱਲ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿਚਿਆ, "ਮੈਂ ਆਖਿਆ ਸੀ ਸਾਡੇ ਸਟਾਫ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕੀ ਉਸਤਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।"
ਪਰ ਹੁਣ ਉਸਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਫੋਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੌਖਲੇ ਵਿਚ ਨਾ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਹੈਡਮਾਸਟਰ ਨੇ ਦਸਿਆ, “ਕਲ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਫੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਤੁਸਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭਜ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿਤੀ ਸੀ!" ਅਤੇ ਇਦਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੋਰ ਕਈ ਕੁਝ ਆਖਣ ਪਿਛੋਂ ਉਸ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ, “ਸਾਨੂੰ ਮਹਿਕਮਾ ਤਾਲੀਮ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਰਕਾਰ-ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਰਖੀਏ। ਇਹ ਆਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਮਜਬੂਰ ਹਾਂ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਹੀ ਅਸਤੀਫਾ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿਉਗੇ?"
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸ ਮਾਸਟਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਰਨ ਲਈ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ-"ਮੈਂ ਸੋਚ ਕੇ
੧੬੫.
