ਪਵੇਗੀ।"
ਪਰ ਕਚੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੈਰੀ ਨਹੀਂ। ਸਗੋਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਣਡਿਠ ਤਾਕਤ ਇਦਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਬਣਾ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਮਾਸਟਰ ਟ੍ਰੇਂਡ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਕਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵੈਰੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ, ਕਿ ਜਦ ਉਹ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰ ਲੈਣਗੇ, ਸਿਆਣੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਥਾਪੀ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਵੈਰੀ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਲਿਆ ਖੜਾ ਕਰੇਗਾ, ਅਤੇ ਉਹ ਦੋ ਹਥਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਸਲ ਕਰ ਸੁਟਣਗੇ।
ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਸਟਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਕੂਲੋਂ ਕਢੇ ਜਾਣਾ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਅਧੀ ਛੁਟੀ ਹੋਈ। ਨਾਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਹੈਡ ਮਾਸਟਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਅਗੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਕ ਨੇ ਅਗੇ ਵਧ ਕੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਮੁਕਾ ਉਲਾਰ ਕੇ ਆਖਿਆ, “ਮਾਸਟਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ!" ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ, “ਸਕੂਲੋਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ!" ਗੂੰਜਿਆ, ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜ ਮੁਕੇ ਲਹਿਰਾ ਗਏ।
ਇਸ ਨਾਅਰੇ ਦੀ ਗੂੰਜ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਲਹਿਰਾ ਗਈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸੌ ਕੁ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਿਕਨਾਤੀਸ ਵਲ ਲੋਹੇ ਵਾਂਗ ਖਿਚੇ ਆ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਲ ਰਾਤ ਇਹੋ ਹੀ ਮਤਾ ਪਕਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਅਤੇ ਅਠਵੀਂ ਨਾਵੀਂ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਵਿਦਿ-
੧੬੭.
