ਜਾਣਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਜੋ ਛੂਤ ਵਾਂਗ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਚੰਬੜ ਜਾਂਦੀ-ਜੇ ਪਟ੍ਰੋਲ ਮੁਕ ਜਾਏ, ਮਸ਼ੀਨ ਰੁਕ ਜਾਏ, ਜਾਂ ਟਰੇਸਰ ਬੁਲੱਟ ਕਰਤੂਤ ਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਹਵਾਬਾਜ਼ ਸਕੁਆਡਰਨ ਲੀਡਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਜੀਤ........। ਇਸ ਤੋਂ ਅਗੇ ਉਹ ਨਾ ਸੋਚ ਸਕਦੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਚਿਤਰ ਉਸ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਵਿਚ ਸਾਲਮ ਨਾ ਉਘੜਦਾ, ਜ਼ਖਮੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਡੋਲਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰ ਨੂੰ ਹਥਾਂ ਵਿਚ ਘੁਟੀ ਬਾਹਰ ਤੁਰ ਜਾਂਦੀ।
'ਹੈਂ, ਹੈਂ ਇਹ ਕੀ?' ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਲਾਸ ਚੁਕਦਿਆਂ ਕੇਵਲ ਇਨਾ ਹੀ ਆਖਦਾ।
ਸਰਦਾਰਨੀ ਜੋ ਦਾਦੀ ਅਤੇ ਨਾਨੀ ਬਣਨਾ ਲੋਚਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ਧੀ ਦੇ ਇਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸਦੀ ਸੀ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਅਖਾਂ ਪੂੰਝਦੀ ਹੋਈ ਆਖਦੀ, 'ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਭਰਤੀ ਦੀਆਂ ਗਲਾਂ...।'
ਦਿਨ ਬੀਤ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਚਾਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਨਿਘੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਆਸਾਂ ਉਮੰਗਾਂ ਅਲਸਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਘੜੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੀ, ਜਦ ਕੋਈ ਪੁਤਰ ਕੋਈ ਜਵਾਈ ਜਾਂ ਪਤੀ ਲਾਮ ਤੋਂ ਪਰਤਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਕਮਾਂਡਰੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮੁਸਕਰਾ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸਤਿਕਾਰ ਸੂਚਕ ਮੁਸਕਾਣ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਤਕਣੀ ਉਹਨਾਂ ਚੌਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਧਰਾਂ ਸੁਹਾਗਣ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਕਰੇਗੀ। ਫਿਰ ਇਹ ਜੁਦਾਈ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣਗੀਆਂ ਜੋ ਕਦੇ ਕਦੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਲਈ ਕਹੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਿਟਲਰ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਹਾਰਿਆ, ਅਫਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਿਛੇ
੧੭੯.
