ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਫੈਦ ਪਗ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਰਖ ਦਿਤੀ। ਸਿੱਜਲ ਅਖਾਂ ਨਾਲ ਹਥ ਜੋੜ ਅਰਜ਼ ਗੁਜ਼ਾਰੀ, "ਹਜ਼ੂਰ, ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਖਿਦਮਤ ਵਿਚ ਇਹ ਵਾਲ ਸਫੈਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਗਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਵੀ ਵਾਰ ਚੁਕਾ ਹਾਂ। ਆਖ਼ਰੀ ਦਾਨ ਮੰਗਣ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਬਰਗੇਡੀਅਰ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮਨਸੂਖ ਕਰ ਦੇਵੋ।'
ਪਰ ਹੁਕਮ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੁਮਾਟਾਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।
ਟਬਰ ਉਸ ਦੀ ਸਲਾਮਤੀ ਦੀਆਂ ਅਰਦਾਸਾਂ ਕਰਦਾ ਸੁਖਣਾ ਸੁਖਦਾ, ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਵਿਚਕਾਰ ਲਟਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਆਉਂਦੀ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ।
ਉਹ ਲਿਖਦਾ-ਇਹ ਨਵਾਂ ਕੰਮ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲੋਂ ਭਿਆਨਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇ ਗੁਰੀਲੇ ਸਾਹਮਣੀ ਟਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਉਹ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਹੀ ਮਾਰ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਵੇਲੇ ਕੁਵੇਲੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਰਾਤ ਨੂੰ। ਅਤੇ ਦਿਨ ਦੇ ਵਕਤ ਉਹ ਰਬੜ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜਿਥੇ ਲੰਮਾ ਲੰਮਾ ਘਾਹ ਬੂਟ ਲੰਮੇ ਪਏ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਲੁਕਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।
ਚਰਚਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਟਰੂਮੈਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਡੱਚਾਂ ਦੀ ਮਲਕਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਜੋ ਹਿੰਦੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਸੂਕਾਰਨੋ ਅਤੇ ਹਾਟਾ ਦਾ ਰਾਜ ਅਸਥਾਪਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਸ ਸੀ।
੧੮੫.
