ਪੰਨਾ:ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ - ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫ਼ਰੈਂਕ.pdf/66

ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਹਥੇਲੀ ਵਾਂਗ ਸਪਾਟ, ਸਮਤਲ ਵਿਛੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਲਗਭਗ ਬੇਨਕਸ਼ ਹੈ, ਉਹ ਹੋਰ ਥਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਨਾ ਇਥੇ ਉਚੇ ਪਰਬਤ ਨਾ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖੱਡਾਂ, ਨਾ ਸਮੁੰਦਰ, ਨਾ ਝੀਲਾਂ ਨਾ ਬਰੇਤੇ। ਨਾ ਰੱਖਾਂ, ਨਾ ਬੇਲੇ, ਨਾ ਜੰਗਲ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਤਿਅੰਤ ਸਭਿਅ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਤੇ ਅਸੀਲ ਮੌਸਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਹਿਜ-ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਖਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਾਣੀ-ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਅਤੀਵਾਦ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੱਧ-ਮਾਰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।"

⁠ਪਰ ਇਥੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਦਾ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਭੌਇੰ-ਮੰਡਲ ਤਾਂ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵੀ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਤੀਹ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਦਾ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਏਨਾ ਮਗਰੋਂ ਜਾ ਕੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਵਾਲੇ ਭੌਇੰ-ਮੰਡਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ? ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਆਮ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ, ਸਗੋਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਠੀਕ ਲੱਗਣ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਬਾਰਾਮਾਹਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸਾਖੀ ਨਹੀਂ-ਭਰਦੀ -ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਛਾਨਣਯੋਗ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਸੰਬਾਦ ਕੋਈ ਦੁਰਲੱਭ ਵਸਤ ਨਹੀਂ। ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਐਸੀਆਂ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਮਨੁੱਖਾ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਤੇ ਉਸਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਤਾਂ ਵੀ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ (ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ) ਠੀਕ ਲੱਗਦੀ ਹੋਵੇ ਕਿ 'ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭੋਇੰ-ਮੰਡਲ ਜਾਂ ਮੌਸਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਪਛਾਨਣਯੋਗ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪੂਰੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਗਲਤ ਉਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਅਤੇ ਉਚਿਤ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

⁠ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਰਸ਼ਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਖੰਡਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਜੇ ਠੀਕ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਾਂ ਘਟੀਆ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਝੱਟ ਹਿਣ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਦ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਉਤੇ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ? ਇਹ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ, ਨਾ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ

60