ਹੇਰੇ
ਹੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਸੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਲੰਬੀ ਹੇਕ ਨਾਲ਼ ਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਗੀਤ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਵਾਲ਼ਾ ਗੀਤ ਕਾਵਿ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਦੋਹੇ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦਾ ਗੀਤ ਹੈ ਜੋ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਸਮਾਂ ਤੇ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਰੀਤਾਂ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਗਣੇ ਦੀ ਰਸਮ ਸਮੇਂ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੇਰੇ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਟਣਾ ਮਲਣ, ਜੰਨ ਚੜ੍ਹਨ ਸਮੇਂ, ਸੁਰਮਾ ਪਾਉਣ ਤੇ ਸਲਾਮੀ ਵੇਲ਼ੇ ਭੈਣਾਂ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ ਦਿਓਰਾਂ ਨੂੰ ਰਸ ਭਰਪੂਰ ਹੇਰੇ ਦੇਕੇ ਵਿਨੋਦ ਭਰਪੂਰ ਸਮਾਂ ਬੰਨ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਨ ਦੇ ਢੁਕਾ ਸਮੇਂ ਮੇਲਣਾ ਵਲੋਂ ਬਰਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ਹੇਰੇ ਦੇਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਫੇਰਿਆਂ ਵੇਲ਼ੇ, ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਖਟ ਦੇ ਅਵਸਰ ਤੇ ਮੇਲਣਾਂ ਕੁੜਮ, ਲਾੜੇ ਅਤੇ ਬਰਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਭਰਪੂਰ ਹੇਰੇ ਅਤੇ ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਦੇਕੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸੁਗੰਧੀ ਵਖੇਰ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਾੜੇ ਤੋਂ ਛੰਦ ਸੁਣਨ ਵੇਲੇ ਸਾਲੀਆਂ ਜੀਜੇ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਰੂਪੀ ਹੇਰੇ ਲਾਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਤੇ ਹੁਲਾਸ ਭਰਪੂਰ ਬਣਾ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਡੋਲ਼ੀ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮੇਂ ਭੈਣਾਂ ਵਲੋਂ ਭੈਣ ਨੂੰ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ ਵਲੋਂ ਨਣਦ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵੈਰਾਗਮਈ ਹੇਰੇ ਸਾਰੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸੋਗੀ ਵਾਵਾਂ ਬਖੇਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਝੜੀ ਲਾ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਗਲ਼ਾ ਭਰ ਭਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਡੋਲ਼ੀ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਸਮੇਂ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਭਰਜਾਈ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਉਸ ਦੇ ਹੁਸਨ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਹੇਰੇ ਗਾ ਕੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਦੇ ਹੋਰ ਅਵਸਰਾਂ ਤੇ ਵੀ ਬਣਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਫੁੱਫੜਾਂ, ਮਾਸੜਾਂ ਨੂੰ ਹੇਰੋ ਸੁਣਾਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੇਰਿਆਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਵਾਂਗ ਤਿੱਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਨਾ ਹੀ ਚੁੱਭਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਾਦਕੀਆਂ-ਨਾਨਕੀਆਂ ਵਿਆਹ 'ਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਹਲ ਮਿਲੇ ਇਕ ਦੂਜੀ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗਮਈ ਹੇਰਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦਾ ਭਾਰ ਹੌਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹੇਰੇ ਕੇਵਲ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਭਰਨ ਅਤੇ ਹਾਸੇ ਮਖੌਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਉਸਾਰਨ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਬਲਕਿ ਇਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੂੜ੍ਹ ਗਿਆਨ ਦੀ ਚਾਸ਼ਨੀ ਵੀ ਚਾੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਸਿਆਣਪਾਂ ਦਾ ਅਮੁੱਲ ਭੰਡਾਰ ਹਨ।
ਹੇਰਾ ਮੰਗਲਮਈ ਗੀਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਗਾਉਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੈ, ਨੇਮ ਹੈ। ਇਹ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਟਕਾਕੇ ਲੰਬੀ ਹੇਕ ਨਾਲ਼ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਾਂਗ ਹੇਰੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਨ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ..... ਵਿਆਹ, ਮੰਗਣੇ ਮੈਰਿਜ ਪੈਲੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਢਾਅ ਲੱਗੀ ਹੈ... ਹੁਣ ਆਰਥਕ ਪੱਖੋਂ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਹੀ ਕਿਧਰੇ ਕਿਧਰੇ ਹੇਰੇ ਸੁਣਾਈਂ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।
169
