ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਕਦੋਂ ਲੱਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਮਾਤਾ-ਭਗਤ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੀਆਂ ਭੇਟਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਮਾਤਾਂ ਦੇ ਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਗੁਲਗਲਿਆਂ ਦਾ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਘੁਮਿਆਰ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਝੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਗਧਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੌਡੀਆਂ ਅਤੇ ਘੋਗਿਆਂ ਦੇ ਹਾਰ ਵੀ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਲਈ ਖੜੋਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਗੁਲਗਲੇ ਆਦਿ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਤੀਵੀਆਂ ਤੇ ਮਰਦ ਇਹਨਾਂ ਗਧਿਆਂ ਅੱਗੇ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ ਛੋਲੇ ਅਤੇ ਬੱਕਲੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਬਰੁੜ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਪਾ ਕੇ ਮੱਥੇ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਗਧਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੇ ਖੋਤੜੇ ਆਖ ਕੇ ਸਨਮਾਨਦੇ ਹਨ।ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਗਧੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰਮ-ਧਰਮ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੇਲੇ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਝੰਡਾਂ ਉਤਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਵਾਲ ਮਾਤਾ ਦੇ ਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਈ ਖੂਬ ਹੱਥ ਰੰਗਦੇ ਹਨ।
ਇੱਥੇ ਮੁਰਗੇ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਦਾ ਬੜਾ ਦਿਲਚਸਪ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਇਕ ਮੁਰਗੇ ਦੀ ਟੰਗ ਨਾਲ ਰੱਸੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਭੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਰਗੇ ਦੀ ਅਸਲ ਕੀਮਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪੈਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੁਖ ਲਾਹੁਣੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਨਾਲ ਛੁਹਾ ਕੇ ਥਾਨ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਜੋ ਪੂਜਾ ਆਦਿ ਸਾਂਭਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਮੁਰਗੇ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕੋ-ਇਕ ਮੁਰਗਾ ਸੈਂਕੜੇ ਸੁੱਖਾਂ ਲਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜੀ ਦਾ ਜੀ ਭੇਂਟ ਕਰਨਾ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਕਈਆਂ ਨੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਥਾਨ ਸੁਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਿਸਤਰੀ ਗਾਰਾ ਅਤੇ ਪੰਦਰਾਂ-ਵੀਹ ਇੱਟਾਂ ਲਈ ਇੱਥੇ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਪਾਸੋਂ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਥਾਨ ਉਸਾਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਅਗਲਾ ਅਗਾਂਹ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲਈ ਸੱਜਰਾ ਥਾਨ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ...।
ਜਰਗ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਾਧਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਮੇਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਹ ਇੰਨਾ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀ ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਿੰਨਾ ਬੇਵਸ ਹੈ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ੌਕੀਨ:
ਚੰਦਰੀ ਦੇ ਲੜ ਲਗ ਕੇ
ਮੇਰਾ ਛੁਟ ਗਿਆ ਜਰਗ ਦਾ ਮੇਲਾ
ਹੁਣ ਤਾਂ ਸੜਕਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੋਂ ਬੱਸਾਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ-ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਰਗ ਦੇ ਮੇਲੇ 'ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਪੈਦਲ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਗੋਦੀ ਮੁੰਡਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੇਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਭਲਾ ਕੌਣ ਕਰੇ, ਪਰ ਆਸਰਾ ਮਿਲ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ...
ਚਲ ਚੱਲੀਏ ਜਰਗ ਦੇ ਮੇਲੇ
ਮੁੰਡਾ ਤੇਰਾ ਮੈਂ ਚੱਕ ਲੂੰ
ਤੈਨੂੰ ਘਗਰੇ ਦਾ ਭਾਰ ਬਥੇਰਾ
ਮੁੰਡਾ ਤੇਰਾ ਮੈਂ ਚੱਕ ਲੂੰ
ਮੇਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੇ ਮਹਿਰਮ ਕੋਲ ਕੋਈ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜਿਹੀ ਨਾਰ ਆਪਣੀ ਫ਼ਰਮਾਇਸ਼ ਪਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ:
110/ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਆਰਸੀ
