ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੋ ਭਰਾ ਸਨ। ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਭਰਤੀ ਹੋਏ। ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਹੌਲਦਾਰੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਆਏ। ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਪਿੱਛੋਂ ਆਇਆ। ਦੁਰਗੇ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਕੰਮ ਸਾਂਭ ਲਿਆ। ਪਿੰਡ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਕੁੜਤੇ, ਕਛਹਿਰੇ, ਜਾਂਘੀਏ ਤੇ ਤੀਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁੜਤੀਆਂ-ਸਲਵਾਰਾਂ, ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੰਮ ਦਾ। ਦੁਰਗਾ ਆਪ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਉਂਦਾ ਤੇ ਉਹਦੇ ਦੋਵੇਂ ਮੁੰਡੇ ਵੀ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਅਗਵਾੜ ਦੇ ਕਈ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸੇਪੀ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਸੀ। ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਮੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਦਾ ਪਿਓ ਜੁੱਤੀਆਂ ਸਿਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਚਾਚੇ ਤਾਏ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸੀਰੀ ਰਲ਼ਦੇ ਸਨ। ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨੋਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕੰਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਦੋਂ, ਓਦੋਂ ਹੀ ਉਹਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਮੁੰਡੇ ਸਕੂਲ ਭੇਜੇ ਸਨ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਤਿੱਖੇ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਕੀਤੀ। ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸਾਭਦਾਨ-ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕਰਦੇ ਨੇ ਗਾਲ਼ 'ਤੀ, ਕਦੇ ਕਿਤੇ, ਕਦੇ ਕਿਤੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਏਸ ਕੰਮ ਚ ਨ੍ਹੀਂ ਪੈਣ ਦੇਣਾ। ਇਹ ਘਰੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਚਾਹੇ ਨਿੱਕਾ-ਮੋਟਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ, ਅੱਖਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਤਾਂ ਰਹਿਣਗੇ।”
ਵੱਡਾ ਕਰਨੈਲ ਤਾਂ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਮੇਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਛੋਟਾ ਬਿੱਕਰ ਬਠਿੰਡੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ, ਭਜਨ ਕੋਲ। ਬਠਿੰਡੇ ਭਜਨ ਦੀ ਚੰਗੀ ਵਧੀਆ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਖ਼ਾਸੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ-ਡੁੱਲ੍ਹੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। “ਮਾਲਵਾ ਟੇਲਰਜ਼” ਆਪ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਟਿੰਗ ਕਰਦਾ। ਸਿਲਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਕਾਰੀਗਰ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਠੇਕੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ। ਭਜਨ ਕੋਲ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਦੋ ਚੁਬਾਰੇ ਵੀ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਰੀਗਰ ਬੈਠਦੇ। ਕਾਰੀਗਰ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਲੈਂਦੇ। ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸਿਖਾਂਦਰੂ ਮੁੰਡੇ ਬੈਠਦੇ। ਇਹ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਸਨ। ਭਜਨ ਦੀਆਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਰਜੀਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਤੇ ਹੋਰ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਵੀ। ਬਿੱਕਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਦੋਸਤ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਛੋਟਾ ਮੁੰਡਾ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੋਹ ਵੀ ਸੀ। ਭਜਨ ਦਰਿਆ-ਦਿਲ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੁੰਡਾ ਕੰਮ ਸਿੱਖ ਕੇ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ। ਕੰਮ ਸਿੱਖ ਕੇ ਗਏ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉਹ ਆਪ ਖੁਲ੍ਹਾ ਕੇ ਆਉਂਦਾ। ਮਹੂਰਤ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਐਨਾ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਪਿੰਡ ਵਸਾ ਕੇ ਮੁੜਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੇਕ ਟੇਲਰ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਚੇਲਾ ਉਹਨੂੰ ਭਜਨ ਸਿੰਘ ਕਹਿ ਕੇ ਗੱਲ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ‘ਉਹ ਮਾਸਟਰ ਜੀ’ ਸੀ। ‘ਮਾਸਟਰ ਜੀ’ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਟੁਕੜੇ ਪਾਇਆ ਸੀ। |
ਦੁਰਗਾ ਹਾਲੇ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਜਨ ਬਠਿੰਡੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਛੁੱਟੀ ਆਇਆ, ਦੁਰਗਾ ਉਹਨੂੰ ਆਪ ਬਠਿੰਡੇ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਭਜਨ
