ਮੈਂ ਹੱਸ ਪਿਆ। ਕੜਛੀ ਵੀ ਕੋਈ ਨਾਂ ਹੈ।
‘ਕੜਛੀ?' ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ।
ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਉਂ ਦਾ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਜਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ, ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਰੁੜ੍ਹਨ ਈ ਲੱਗਾ ਸੀ ਮਸਾਂ, ਸਿਆਲ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ, ਤੜਕੇ-ਤੜਕੇ ਜੁਆਕ ਧੂਈਂ ਸੇਕਦੇ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਸਾਡੀ ਵੱਡੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਢਾਕ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਧੁਰਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮੈਂ ਧੂੰਈਂ ’ਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਅਹਿ ਪੌਂਚੇ ਕੋਲੋਂ ਸਾਰੀ ਝੁਲਸ ਗਈ। ਫਿਰ ਪੱਕ ’ਗੀ। ਰਾਧ ਵਗਦੀ ਰਿਹਾ ਕਰੇ। ਮਸਾਂ ਜਾ ਕੇ ਕਿਤੇ ਠੀਕ ਹੋਈ ਤੇ ਨਾਲੇ ਵਿੰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਕੜਛੀ ਆਂਗੂੰ। ਤੇ ਮੇਰਾ ਨੌਂ ਵੀ ‘ਕੜਛੀ’ ਰੱਖ ਲਿਆ ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੇ। ”
ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ‘ਕੜਛੀ’ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਆਪਣੇ ਟੁੰਡੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਹੋਰ ਖਿੱਚ ਲਿਆ। ਕੋਈ ਪੜ੍ਹਿਆ ਮੁੰਡਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਬੇਝਿਜਕ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ੰਗ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਅਲਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਚਿਣਤੀ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੇਮਤਲਬ ਜਿਹਾ ਲਾਲਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। “ਇੱਕ ਪੋਥੀ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ”, ਉਸ ਨੇ ਝੱਟ ਦੇ ਕੇ ਆਖ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਗੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਹਾਸੀ ਬਹੁਤ ਆਈ ਕਿ ਨਾਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ‘ਮਾਸਟਰ ਜੀ’ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲੇ ‘ਦੇ ਦੇ’। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਦਿਲ ’ਤੇ ਨਾ ਲਿਆਂਦੀ। ਆਖ਼ਰ ਇੱਕ ਟੱਪਰੀਵਾਸ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਐਨੀ ਸਮਝ ਕੌਣ ਦੇਵੇ।
‘ਪੋਥੀ ਤੂੰ ਕੀ ਕਰੇਂਗਾ?” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਮੈਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਲਿਆ ਕਰੂੰ।” ਉਸ ਨੇ ਲਾਚੜ ਕੇ ਕਿਹਾ।
“ਕਿਹੜੀ ਪੋਥੀ ਲੈਣੀ ਐ?” ਮੈਂ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਛੀ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ।” ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
‘ਛੀ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਪੋਥੀ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਇੱਕ, ਦੋ, ਤਿੰਨ ਗਿਣ ਕੇ ਸੁਣਾ। ਉਸ ਨੇ ਇਕਦਮ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ, “ਇੱਕ, ਦੋ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਜ, ਛੀ।”
“ਗਹਾਂ?” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ।
‘“ਏਦੂ ਗਹਾਂ ਕੀ?” ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਛੀ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
“ਦੇ ਦੇਂਗਾ ਛੀ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਪੋਥੀ?” ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਲੇਲ੍ਹੜੀ ਕੱਢੀ।
“ਅੱਜ ਤਾਂ ਨ੍ਹੀਂ, ਫਿਰ ਕਦੇ ਆ ਜੀਂ।” ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਰਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੀਂਹ ਬਿਲਕੁਲ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਜ਼ੀਗਿਰ ਮੁੰਡੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਕੁੜਤੇ ਪਾ ਕੇ ਸਿਰਕੀਆਂ ਵੱਲ ਤੁਰ ਗਏ ਤੇ ਕੜਛੀ ਵੀ।
ਹੁਣ ਜਦ ਵੀ ਕੜਛੀ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਦਾ, ਉਹ ਇਹੀ ਪੁੱਛਦਾ- “ਛੀ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਪੋਥੀ?” ਹਰ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਆਊਂ-ਗਊਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ।
ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਅਕਾਬਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਹੀ ਵੱਟ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਨਿਗਾਅ ਪੈ ਜਾਂਦਾ, ਉਹ ਝੱਟ ਬੋਲ ਉੱਠਦਾ-“ਛੀ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ !”
182
ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
