ਕਰਦਾ। ਪਾਨ ਖਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਾਨ ਵੀ ਆਪ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ। ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦਾ। ਸਿਗਰਟ ਦਾ ਉਹ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਬਰਾਂਡ ਸੀ।
ਕੋਠੀ ਇੱਕ ਏਕੜ ਦੇ ਪਲਾਟ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਨੇਕਾਂ ਕਮਰੇ ਸਨ। ਕਈ ਫਲੱਸ਼ ਤੇ ਬਾਥਰੂਮ। ਕਿਚਨ ਸਮਝੋ ਪੂਰਾ ਇੱਕ ਕਮਰਾ। ਦੋ ਕਮਰੇ ਉਤਲੀ ਮੰਜ਼ਲ 'ਤੇ ਵੀ ਸਨ। ਐਡੀ ਵੱਡੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਬੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਵੇਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਭੂਤ ਬੰਗਲਾ ਹੀ ਤਾਂ ਕਹਾਂਗੇ, ਇਸ ਕੋਠੀ ਨੂੰ। ਕੋਠੀ ਅੰਦਰ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਬੈਠੋ, ਹਨੇਰ ਗੁਬਾਰ ਛਾਇਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਕੋਠੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਆਓ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਉੱਠਦਾ। ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਦੌੜਦੀਆਂ ਤੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਸਕੂਟਰ ਤੀਰ ਵਾਂਗ ਨਿਕਲਦੇ ਦਿੱਸਦੇ। ਕੋਠੀ ਦੇ ਵਾਗਲ ਅੰਦਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਸਨ। ਖੂੰਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਸਜਾਵਟੀ ਰੁੱਖ ਤੇ ਕਿਧਰੇ-ਕਿਧਰੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਬੀਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਅਮਰੀਨ ਘਾਹ ਦੇ ਪਲਾਟ ਵੀ ਸਨ। ਕੋਠੀ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਗੁਲਮੋਹਰ ਤੇ ਸ਼ਰੀਂਹ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ। ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਚਲਦੀ ਤਾਂ ਸ਼ਰੀਂਹ ਦੇ ਰੁੱਖ ਸੋਗੀ ਤੇ ਉਦਾਸ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ। ਕੋਠੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੀ, ਅੰਦਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ। ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਕਮਰਾ ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਆਉਂਦੀ। ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਬੱਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਪੱਛੋਂ ਵੱਲ ਢਲ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਓਹੀ ਹਨੇਰ ਗੁਬਾਰ। ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਕਮਰਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੀ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ। ਇਹ ਕੋਠੀ ਉਹ ਦੇ ਅੱਬਾ ਉਹ ਦੇ ਲਈ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ। ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਐੱਮ ਏ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸ਼ਾਇਰੀ ਕਰਦਾ ਤੇ ਤੇਲ-ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦਾ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਉਹਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਤੇ ਤੇਲ-ਚਿੱਤਰ ਉਹਦਾ ਕਿੱਤਾ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਪੰਜਾਹ-ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਵਿਕਦਾ। ਲੱਖ-ਲੱਖ ਤੇ ਡੇਢ-ਡੇਢ ਲੱਖ ਦਾ ਵਿਕਦਾ। ਬਹੁਤੇ ਵਾਰੀਂ ਚਿੱਤਰ ਬਣਦਾ-ਬਣਦਾ ਹੀ ਵਿਕ ਜਾਂਦਾ।
ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਅੱਬਾ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਐਂਡ.ਆਰ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਇੰਜਨੀਅਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਸੀ ਤੇ ਇੱਕ ਇਹ ਅਫ਼ਜ਼ਲ। ਲੜਕੀ ਵੱਡੀ ਸੀ ਤੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਸਨ। ਦਾਮਾਦ ਬਦੇਸ਼ੀ ਤਜਾਰਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ। ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂ ਬੰਬਈ ਰਹਿੰਦਾ। ਦੋਵੇਂ ਥਾਵਾਂ `ਤੇ ਉਹ ਦੇ ਆਪਣੇ ਫਲੈਟ ਸਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਦੋ-ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਦੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦਾ, ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਦਿਨ। ਅੱਬਾ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਕੇ ਬੀਵੀ ਸਮੇਤ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਬੇਟੀ ਕੋਲ ਜਾ ਟਿਕੇ ਸਨ। ਬੇਟੀ ਦਾ ਉਹ ਸਹਾਰਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਦੁਖ ਝੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਸਹੀ, ਸ਼ਾਦੀ ਤਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ। ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਤੇ ਮੂਰਤਾਂ ਬਣਾਈ ਜਾਣਾ ਕਿੱਧਰਲਾ ਕੰਮ ਹੋਇਆ।
ਅੱਬਾ ਦੇ ਵਕਤ ਤੋਂ ਹੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਨੌਕਰ ਸਨ-ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਾਲੀ ਰਾਮ ਧਨ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਫ਼ਾਈ ਸੇਵਕਾ ਚੰਮੇਲੀ ਤੇ ਨਿਪਾਲੀ ਬਾਵਰਚੀ ਬਹਾਦਰ।
ਜਮ੍ਹਾਂ ਖਾਤਾ
75
