ਰਹਿੰਦਾ। ਕਦੇ ਵੀਹੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗੀ ਉਹ ਦੇ ਮੱਥੇ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਸਾ ਵੱਟ ਕੇ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ। ਬਾਬੂ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਡਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, 'ਜੇ ਓਸ ਭੈਣ ਕੰਨੀ ਕਦੇ ਝਾਕਦਾ ਵੀ ਦੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਗਰਦਨ ਮਰੋੜ ਕੇ ਖੂਹ 'ਚ ਸੁਟ ਦੂੰਗਾ ਤੈਨੂੰ।'
ਬਾਬੂ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਕੰਧ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਸੀ, ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ-ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਕੋਠੇ ਦੀ ਛੱਤ 'ਤੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤਾਂ ਗੁਆਂਢੀ-ਘਰ ਦੇ ਜੰਗਲੇ 'ਤੋਂ ਦੀ ਗਰਦਨ ਕੱਢ ਕੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਮਾਰ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨਾਲ ਦੁਰਗੀ ਦਾ ਸਹੇਲਪੁਣਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਸੀ। ਦੁਰਗੀ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਸੱਜਣ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨਾਲ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਕਰ ਜਾਂਦੀ।
ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਛੋਟਾ ਮੁੰਡਾ ਵੀ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ। ਸੁਰਜੀਤ, ਛਿੰਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਦੁਰਗੀ, ਸੁਰਜੀਤ ਤੋਂ ਛਿੰਦੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੀ। ਉਹ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਏਧਰ-ਉੱਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਦੀ ਤੇ ਵਿਚਦੀ ਛਿੰਦੇ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਵੀ ਪੁੱਛ ਲੈਂਦੀ। ਬਹਾਨੇ ਨਾਲ ਉਹ ਛਿੰਦੇ ਦੇ ਪਤਾ-ਸੁਤਾ ਲੈਂਦੀ।
ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਹੀ ਦੁਰਗੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਛਿੰਦੇ ਨੂੰ ਕੁੱਟਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਰਜੀਤ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਘਰੇ ਵੀ ਛਿੰਦੇ ਨੂੰ ਘੂਰ-ਘੱਪ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਛਿੰਦਾ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੱਟੀ ਕਿਧਰੇ ਗੁਆ ਲਈ ਸੀ। ਉਹ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਫਟ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਦੇ ਕੋਲ ਨਾ ਦਵਾਤ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਕਲਮ-ਪੈਨਸਿਲ।
ਦੁਰਗੀ ਨੇ ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੋਠੇ 'ਤੋਂ ਦੀ ਛਿੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਵੇ ਤੇ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਹ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵੇ। ਉਹ ਉਹ ਨੂੰ ਕਹੇ ਕਿ ਉਹ ਸਕੂਲ ਜਾਵੇ।
ਆਪ ਉਹ ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹ ਗਈ। ਕਦੇ ਇੱਕ ਪੌੜੀ, ਉਤਾਂਹ ਚੜ੍ਹਦੀ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਦੇਖਦੀ। ਜਦੋਂ ਹੀ ਛਿੰਦਾ ਏਧਰ ਝਾਕਦਾ, ਉਹ ਇੱਕ ਪੌੜੀ ਥੱਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਸਣੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦੀ।
ਸੁਰਜੀਤ ਤੇ ਛਿੰਦਾ ਖਾਸਾ ਚਿਰ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ। ਸੁਰਜੀਤ ਉਹ ਨੂੰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਫੜਾਉਂਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਹਰ ਵਾਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਉਹ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਾਂ ਫੇਰ ਛਿੰਦੇ ਨੇ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ ਦੁਰਗੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਦੁਰਗੀ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਕੇ ਸੁਰਜੀਤ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਪੀੜ੍ਹੀ 'ਤੇ ਆ ਬੈਠੀ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ। ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਿਆ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਕੋਲ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਆਖਿਆ, 'ਤਾਈ, ਉਹ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ, ਮੈਂ ਨ੍ਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।'
ਤੇ ਫੇਰ ਖ਼ਾਸਾ ਚਿਰ ਬੈਠਾ ਦੁਰਗੀ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੂੰਝਦੀ ਰਹੀ। ਸੁਰਜੀਤ ਦੀ ਮਾਂ ਉਹ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਉਹ। ਦੁਰਗੀ ਨੇ ਫੱਟੀ, ਕਿਤਾਬ, ਦੁਆਤ ਤੇ ਪੈਨਸਿਲ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਕਹਿੰਦੀ, 'ਸੀਤਿਆ ਤੂੰ ਹੀ ਰੱਖ, ਮੈਂ ਹੁਣ ਮੋੜ ਕੇ ਕੀ ਲਿਜਾਊਂਗੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ।'
94
ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ