ਪਰ ਹਾਂ, ਮੇਰੇ ਹਾਣੀ ਬੰਦੇ ਤੇ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਹੋਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਤਾਂ ਇਹ ਪਿੰਡ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਮਿਲਦਾ, ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਦਾ। ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਮੇਰੇ ਜੁਆਕ ਜੱਲਿਆਂ ਦੀ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛਦੀਆਂ।
ਤੇ ਅੱਜ ਬੇਬੇ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਮੇਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਰਦੂਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਉਹ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੁੰਨ ਮਿੱਟੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਆਉਂਦਾ, ਸਰਦੂਲ ਦੇ ਘਰ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਜਿਵੇਂ ਢਿੱਡ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਢਿੱਡ ਜਿਵੇਂ ਹੌਲਾ ਹੋ ਜਾਦਾ। ਉਹ ਦੇ ਬੋਲ ਵਿੱਚ ਚਾਹੇ ਉਹ ਪੁਰਾਣੀ ਜੁਆਨੀ ਪਹਿਰੇ ਵਾਲੀ ਮੜਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਓਹੀ ਸੀ। ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਗੋਲ ਕਰਕੇ ਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਬੱਤੀ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਔੜਦੀ। ਚੁੱਕਵੀਂ ਗੱਲ ਕਰਦਾ। ਚਹੇਡੀ ਬੜਾ ਸੀ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੁਕਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸਰਦੂਲ ਦੇ ਘਰ ਉਹ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਬੈਠ ਆਵਾਂ। ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਸਰਦੂਲ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਪੱਕੀ ਯਾਰੀ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੀ-'ਤੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਨੂੰ ਸਰਦੂਲ ਅਰਗਾ ਈ ਐਂ। ਜਾਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਹਰ ਕੁਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਠਰੂਗੀ, ਭਾਈ। ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਈਂ।"
ਭਤੀਜਾ ਹਾਲੇ ਖੇਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮੁੜਿਆ ਸੀ। ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਜੁਆਕ ਮੁੰਡਾ ਤੇ ਕੁੜੀ ਮੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਮੈਥੋਂ ਪਿਆਰ ਲੈ ਗਏ ਸਨ। ਨੂੰਹ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾ ਗਈ ਸੀ। ਚਾਹ ਕਰਕੇ ਪਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਵੀ। ਦਿਨ ਢਲਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੁਪਹਿਰੇ ਜਿਹੇ ਆਇਆ ਸਾਂ। ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ, ਘੰਟਾ ਕੁ ਲਾਵਾਂ ਤੇ ਮੁੜ ਜਾਵਾਂ। ਏਥੇ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਹੋਰ ਪਿੰਡ ਵੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਭਤੀਜੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਅਖ਼ੀਰ ਮੈਂ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਤ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਭਤੀਜੇ ਨਾਲ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਭੱਜ ਦੁੜੱਕੇ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
ਘਰੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਮੈਂ ਸੱਥ ਵਿੱਚ ਹਥਾਈ ਦੇ ਪਿੱਪਲ ਥੱਲੇ ਤਖ਼ਤਪੋਸ਼ 'ਤੇ ਆ ਬੈਠਾ। ਏਥੇ ਹੋਰ ਬੰਦੇ ਵੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵੱਲ ਹੱਥ ਜੋੜੇ ਤੇ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾਈ। ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਦਾ ਨਾਉਂ ਲੈ ਕੇ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। ਇਹ ਸਭ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਤੇ ਫੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ, ਇਹ ਉਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਤਖ਼ਤਪੋਸ਼ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਸਰਦੂਲ ਰੌਣਕਾਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ।
ਸਰਦੂਲ ਨੂੰ ਦਮੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੇਰਾ ਉਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਸਬੰਧ ਹੋਇਆ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹ ਨੂੰ ਖੰਘਦੇ ਦਾ ਖੰਘਦਾ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਦਾ ਸਾਹ ਉਲਟ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਉਹ ਦਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਿੰਨਾਂ ਕਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਉਹ ਤੋਂ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਕੱਢੀ ਦਾਰੂ ਦਾ ਪਊਆ ਉਹ ਦੀ ਨਿੱਤ ਦੀ ਦਵਾਈ ਸੀ। ਉਹ ਦਾ ਸਾਹ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਨੀਂਦ ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਉਹ ਰੋਟੀ ਵੀ ਚੰਗੀ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਊਆ ਡੇਢ ਦੋ ਰੁਪਏ ਦਾ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਨ ਘਰ ਦੀ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ। ਪੀਂਦੇ ਤੇ ਵੇਚਦੇ। ਕੁਝ ਇੱਕ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਧੰਦਾ ਹੀ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਸਿਮਰਨ
27
