ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਹ ਆਂਡਿਆਂ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਬਣਵਾਉਂਦਾ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਕੁੱਕੜ ਵੱਢਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਬਣਾਈ। ਮਜ੍ਹਬੀਆਂ ਵਿਹੜੇ ਜਾ ਕੇ ਕੁੱਕੜ ਲੈ ਆਏ। ਅੱਧੇ ਪੈਸੇ ਉਹ ਨੇ ਦਿੱਤੇ, ਅੱਧੇ ਮੈਂ। ਹੁਣ ਉਹ ਨੂੰ ਮਾਰੀਏ ਕਿਵੇਂ? ਨਾ ਉਹ ਨੂੰ ਪਤਾ, ਨਾ ਮੈਨੂੰ। ਅਖ਼ੀਰ ਅਸੀਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਭੱਠੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨੂੰ ਲੈ ਗਏ। ਚਾਕੂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਮੈਂ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਟੰਗਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਨੇ ਮਸ੍ਹਾਂ ਉਹ ਦੀ ਗਰਦਨ ਵੱਢੀ। ਕੁੱਕੜ ਖੰਭ ਫੜਫੜਾਉਂਦਾ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦਾ ਭੱਠੇ ਵਿਚੋਂ ਪਾਰ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਉਹ ਦੇ ਮਗਰ ਭੱਜੇ। ਜਦੋਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਭੱਠੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ, ਉਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਡਿੱਗਿਆ ਸੀ। ਭੱਠੇ ਨੇੜੇ ਕਪਾਹਾਂ ਤੇ ਮੱਕੀਆਂ ਦੇ ਖੇਤ ਸਨ। ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਲਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਮਸ੍ਹਾਂ ਕਿਤੇ ਕੁੱਕੜ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਲੱਭੀ।
ਮਗਰੋਂ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਤੇ ਸਰਦੂਲ ਜਦੋਂ ਉਸ ਕੁੱਕੜ ਦੀ ਗੱਲ ਛੇੜਦੇ ਤਾਂ ਬੜੇ ਹੱਸਦੇ।"
ਫੇਰ ਮੈਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਘਰ ਦੀ ਕੱਢੀ ਦਾਰੂ ਪੀਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ, ਸਰਦੂਲ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ। ਦਾਰੂ ਦੀ ਕੱਚੀ ਕੱਚੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਮੱਥੇ ਵਿੱਚ ਆ ਵੜਦਾ ਹੋਵੇ। ਹਾੜਾ ਲਾ ਕੇ ਗੰਢੇ ਦੀਆਂ ਫਾੜੀਆਂ ਕਰਚ ਕਰਚ ਕਰਕੇ ਖਾਣਾ। ਅੰਬ ਦੇ ਆਚਾਰ ਦੀ ਚੀਰੀ ਹੋਈ ਗੁਠਲੀ ਚੂਸੀਂ ਜਾਂਦਾ..... ਕਿਆ ਅੰਦਾਜ਼ ਸੀ ਉਹ ਦਾਰੂ ਪੀਣ ਦਾ।
ਜਿਵੇਂ ਸੱਥ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਵੱਲ ਮੇਰਾ ਉੱਕਾ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਪਤਾ ਨੀ ਕੀ ਕਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਤੇ ਹੁਣ ਬੱਗੂ ਬੁੜ੍ਹਾ ਆਖ ਰਿਹਾ ਸੀ-"ਭਾਈ, ਕਿਵੇਂ ਸੀ ਚਾਹੇ, ਇੱਕ ਉਹ ਦੇ 'ਚ ਪੱਕਾ ਗੁਣ ਸੀ। ਮਜਾਲ ਐ-ਕਿਸੇ ਦੀ ਭੈਣ ਕੰਨੀ ਕਦੇ ਅੱਖ ਭਰ ਕੇ ਝਾਕਿਆ ਹੋਵੇ।"
ਸਾਰੇ ਅਗਵਾੜ ਦੇ ਡੰਗਰ ਪਸ਼ੂ ਖੇਤੋਂ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਬੰਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਤਖ਼ਤਪੋਸ਼ ਤੋਂ ਉੱਠਣ ਲੱਗੇ। ਮੈਂ ਘਰੋਂ ਮਿੱਥ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਕਿ ਸਰਦੂਲ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਉਹ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਦੂਲ ਦਾ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਕਰਾਂਗਾ। ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਮੂੰਹੋਂ ਉਹ ਦੇ ਬਾਰੇ ਐਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਾ ਐਨਾ ਸਾਰਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਕੇ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਾ ਰਹਿ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਭਤੀਜੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗਿਆ। ਉਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਖੇਤੋਂ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਸਰਦੂਲ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਸਰਦੂਲ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਘਰ ਉਲਾਂਭਾ ਦੇ ਕੇ ਗਈ ਸੀ-"ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਭਾਈ। ਹੁਣ ਕੌਣ ਆਉਂਦੇ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ। ਇਹੀ ਤੇਰਾ ਮੁੰਡਾ ਨਿੱਤ ਹਿਣਕਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਸਰਦੂਲ ਕੋਲ। ਸੱਥ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਗਹਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਦੇ ਪੈਰ ਘਸ ਜਾਂਦੇ।"♦
ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਸਿਮਰਨ
29
