ਗਿਆ ਸੀ।....ਗੱਡੀ ਦੌੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਬੈਠਾ ਸਭ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੋਚਿਆ, “ਯਾਰ ਗੱਲ ਤਾਂ ਠੀਕ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।” ਅਚਾਨਕ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ‘ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਵਾਲੇ ਵਿਆਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।’
ਮੈਨੂੰ ਪਿਛਲੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆ ਗਈ, ਜੋ ਗੱਡੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਸੀ। ਇਹ 1970 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ। ਭਰਤੀ ਹੋ ਕੇ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਕੋਚੀਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲੈਰੀ ਜੀ ਉਮਰ। ਦਾੜ੍ਹੀ-ਮੁੱਛ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਏ। ਗੱਡੀ ਦਾ ਲੰਬਾ ਸਫ਼ਰ। ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਯਾਦ। ਉਦਾਸ ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਜਿਹਾ ਚਿਹਰਾ ਪਰ ਉਹ ਸਫ਼ਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਯਾਦ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ। ਦੋ ਮੋਨੇ ਤੇ ਦੋ ਜੂੜੇ ਵਾਲੇ। ਜਾਣੀ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਕੀ ਮਰਦ ਕੀ ਔਰਤਾਂ, ਸਭ ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਰਦਾਰ (ਸਿੱਖ) ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਸਭ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕੈਸੇ ਹੋ, ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕਹਾਂ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?
ਵੱਡੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਮਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਫੇਰੀ ਵਾਲੇ ਨੇ ਡੱਬੇ ਚ ਆਉਣਾ, ਸਾਡੇ ਨਾ-ਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਆਪਣੇ ਲਈ ਖਰੀਦਦੇ, ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਖਰੀਦਦੇ। ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਇਹ ਖਾਓ, ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਇਹ ਪੀਓ। ਕਈ ਫਲ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਕਦੀ ਖਾਧੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ। ਕੌਫ਼ੀ ਦੀ ਘੁੱਟ ਭਰੀ, ਪੂਰੀ ਕੌੜੀ ਲੱਗੀ। ਇਟਲੀ, ਸਾਂਬਰ, ਡੋਸਾ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਵਕਤ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਅਜਿਹੇ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣੇ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਆਮ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਡਾ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ ਸਾਡਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ? ਉਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦ ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ, ਸਾਡੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਪੱਲੇ ਨਾ ਪੈਂਦਾ। ਪਗੜੀ ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਸਮਝ ਪੈਂਦੇ। ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਇੱਜ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਹ ਸਰਦਾਰ ਸਮਝਦੇ ਸੀ।
ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਦੀਪਕ ਫਿਰ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼
125/ਰੇਤ ਦੇ ਘਰ
