ਇਕੋ ਚੂੰਢੀ ਵੱਢਾਂ ਨੌ ਮਣ ਲਹੂ ਕੱਢਾਂ ਇਹ ਅਖਾਣ ਉਦੋਂ ਬੋਲਦੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰੀ ਜਾਵੇ ਪ੍ਰੰਤੂ ਮੌਕਾ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਜੇ ਦੂਜਾ ਬੰਦਾ ਉਸ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਬਦਲੇ ਇਕੋ ਵਾਰ ਲੈ ਲਵੇ।
ਇਕ ਤਾਰਾ ਉੱਗਵੇ ਸਭ ਲੱਜਾ ਧੋਏ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਸਿਆਣਾ ਬੰਦਾ ਚੰਗੀ ਖੱਟੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਸਿਆਣਪ ਭਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲਿਆਂ ਦੇ ਰੋਣੇ ਧੋਣੇ ਧੋ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਖ ਗੁੱਡ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਦਵਾਵੇ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਖ ਬਹੁਤ ਸੁਖ ਪਾਵੇ ਇਸ ਅਖਾਣ ਰਾਹੀਂ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਮਾਦ ਦੀ ਗੋਡੀ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਕਮਾਦ ਨੂੰ ਦੱਬਣ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਖ ਬਿਨਾਂ ਕੈਸੀ ਖੇਤੀ, ਜੈਸੇ ਜਮਨਾ ਕੀ ਰੇਤੀ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਮਾਦ ਜ਼ਰੂਰ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ਼ ਚੰਗੀ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇੱਚਰ ਪੁੱਤਰ ਪਿਉ ਦਾ, ਜਿਚਰ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਤੱਕਿਆ ਪਰਾਏ ਧੀਉ (ਧੀ) ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹੀ ਖ਼ਿਆਲ ਰਖਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵਿਆਹੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਤਰ ਵਿਆਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰਾਈ ਧੀ ਆਉਣ 'ਤੇ ਮਾਪੇ ਵਿਸਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇੱਟ ਚੁਕਦੇ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਤਿਆਰ ਇਸ ਅਖਾਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਦੂਣਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰੋ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਸੂਤ ਆਵੇਗਾ।
ਇੱਟ ਦੀ ਦੇਣੀ ਤੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਲੈਣੀ ਇਸ ਅਖਾਣ ਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਭਾਜੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਹੀ ਮੋੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਵੇਂ ਨੂੰ ਸਾਂਵਾਂ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਵਰਤਣਾ ਠੀਕ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਲੀਚੜ ਬੰਦੇ ਪਾਸੋਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਸ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਲੀਲ ਦਾ ਅਸਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਦੋਂ ਇਹ ਅਖਾਣ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਇੱਲ੍ਹ ਦਾ ਨਣਦੋਈਆ ਕਾਂ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾੜੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਸਾਕ ਸਬੰਧੀ ਵੀ ਮਾੜੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇੱਲ੍ਹਾਂ ਕਿਸ ਪਰਨਾਈਆਂ, ਕਿਸ ਪਿੰਜਰੇ ਘੱਤੇ ਕਾਂ ਅਣਹੋਣੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਗੱਲਾਂ ਵਾਪਰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਇਹ ਅਖਾਣ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਈਦ ਪਿੱਛੋਂ ਟਰੂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਵਰਤਣ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਲੰਘ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਵਸਤੂ ਮਿਲ ਜਾਵੇ, ਉਦੋਂ ਇਹ ਅਖਾਣ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਲੋਕ ਸਿਆਣਪਾਂ/37