ਹੀਰਾ ਨੁਮਾ
ਏਹ ਹੁਨਰ ਟੁਕੜੀ ਦਾ ਭਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਫ਼ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਉਤੇ
ਫੁਲ ਪੱਤਰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਉਪਰ ਹੀ ਕਲੀ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ, ਓਹੋ ਪਾਸਾ ਮਸਾਲੇ
ਨਾਲ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਪਰਲਾ ਪਾਸਾ ਸਾਫ਼ ਹੋਦਿਆਂ ਵੀ ਦਰਸ਼ਕ
ਨੂੰ ਟਪਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਪਈ ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਉਪਰ ਹੀ ਹੈ । ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੀਰੇ
ਵਾਂਗ ਡਲ੍ਹਕੂੰ ਡਲ੍ਹਕੂੰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੁਨਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀਰਾ ਨੁਮਾ
ਹੈ। ਸਿਖ ਰਾਜ ਵੇਲ ਏਹਦੀ ਚੋਖੀ ਇੱਜ਼ਤ ਸੀ।
ਧੁਰ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਦਾ ਫ਼ਰਸ਼
ਫ਼ਰਸ਼ ਦੇਖਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਹੋ ਜਾਈਦਾ ਹੈ । ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ
ਜਿੱਨੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਪਾ ਕੇ ਪਕਾਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਉਤੋਂ ਮਟੀਆਂ
ਤੇ ਥਲਿਓ ਬਹੁਤ ਪਤਲੀਆਂ ਹਨ।ਚੂਨਾ ਵਿਛਾ ਕੇ ਆਡੇ ਦਾਅ ਬੀੜੀਆਂ
ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਵਾਲ ਭਰ ਵਿੱਥ ਨਹੀਂ । ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ
ਵਲ ਖੇਚਲ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਏਹ ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਦਿਸਦੀ ਹੈ । ਇੱਟਾਂ
ਦਵਾਲੇ, ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪਕਾ ਕੇ ਗਜ਼ ਲਾਏ ਹੋਏ ਹਨ (ਜੋ ਸ਼ਾਹ
ਪੱਥਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਰਮ ਪਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਿਰਾਹ ਜਾਂ
ਹਨਰੀ ਸ਼ਕਲਾਂ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿਚ
ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ 'ਹਜ਼ਰਤ ਸੀਮੈਂਟ' ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ
ਅਸਲ ਵਿਚ ਰੇਤਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਪੋਟਾ-ਪੋਟਾ ਭਰ ਇੱਟਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ
ਹਨ । ਏਹ ਫ਼ਰਸ਼ ਹਾਲੀ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ
ਨਾਲ ਏਹਦੀ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ । ਖ੍ਰੇਖੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲੱਥੀਆਂ ।
ਏਹਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ, ਸਿਰਫ਼ ਇੰਦਰ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ
ਗਈ ਹੈ।
ਮੋਹਰਾਕਸ਼ੀ ਦੇ ਰੰਗ
'ਉਪਰਲੀ; ਵਿਚਲੀ ਛੱਤੇ ਤੇ ਪੌੜਆਂ ਵਿਚ ਏਹ ਹਰ ਹੈ । ਏਹ
ਹੁਨਰ ਸਿਖ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਸਿਖਰ ਉਤੇ ਪੁਚਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਏਸ ਉਤੇ ਵਖਰਾ
੪੮
