ਵਿਚ ਇਤਨੀ ਤੀਬਰ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ, ਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਦੇ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:-
ਜਮਦੂਤ ! ਮੇਰੇ ਤੇ ਹਾਲੇ ਰੁਅਬ ਜਮਾ ਨਾ
ਵਾਰੰਟ ਮੌਤ ਦੇ ਘੜੀ ਮੁੜੀ ਵਿਖਾ ਨਾ
[ਨਵਾਂ ਜਹਾਨ-ਪੰਨਾ ੭੮
ਕਿਉਂਕਿ “ਨਵੇਂ ਜਹਾਨ ਵਿਚ ਕਵੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ:-
ਮੈਂ ਮੁਠ ਵਿਚ ਮੌਤ ਹਯਾਤ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੀਆਂ,
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਿਨ ਵੇਖ ਲੈਣ ਏਹ ਅੱਖੀਆਂ।
[ਨਵਾਂ ਜਹਾਨ-ਪੰਨਾ ੭੯]
ਅਤੇ ਕਵੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਵੇਖ ਲਿਆ | ਪਰ ਰਾਜਸੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤਾਂ ਇਕ ਪੜਾ ਸੀ, ਮੰਜ਼ਲ ਥੋੜੀ ਸੀ ? ਆਤਮਾ ਦੇ ਰਾਹੀ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਤਾਂ ਰਾਜਸੀ, ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਅਗਾਹ ਬੇਗ਼ਮ ਪੁਰੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੈ । ਸੋ ਇਹ ਰਾਹੀ ਜਿਤਨਾ ਚਿਰ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਭੁਲਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ “ਬੇਗਮ ਪੁਰੇ ਵਿਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਆਤਮਕ ਉਨਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪਦਾਰਥਕ ਤਰੱਕੀ ਮਨੁਖਤਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਮੌਤ ਦਾ ਭੈ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਮੌਤ ਦਾ ਭੈ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨ ਦੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਫੌਜਾਂ, ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਐਟਮ ਬੰਬ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ, ਵਧਾਉਂਦੇ ਬੇਸ਼ਕ ਹਨ । ਸੋ ਮਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਨਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਮਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮਨ ਦੇ ਟਿਕਾਉ ਵਿਚ ਹੈ । ਟਿਕਾਉ ਅਨੇਕ-ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ-ਚਿੰਤਨ ਵਿਚ ਹੈ । ਖੰਡਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਜੁੜਨ ਵਿਚ ਹੈ । ਟਾਹਣਾਂ ਵਲ ਵਧਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜੜ ਨੂੰ ਪਕੜਨ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਲ ਟੁਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੰਕਸ਼ਨ (ਮਰਕਜ਼) ਵਲ ਜਾਣ ਵਿਚ ਹੈ:-
ਪੈਂਡਾ ਤੇਰਾ ਘਟ ਜਾਣਾ ਸੀ,
ਮਰਕਜ਼ ਵਲ ਜੇ ਤੁਰਿਆ ਜਾਣੋ ।
ਭਰਮ ਭੁਲੇਖਿਆ ਤੋਂ ਬਚ ਬਚ ਕੇ,
ਵਲ ਵਿੰਗਾਂ ਵਲ ਝਾਤ ਨਾ ਪਾਂਦੇ।
[ਸੂਫੀਖਾਨਾ-ਪੰਨਾ ੧੭]
ਮਰਕਜ਼ · ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਟੇਕ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਮਨ ਨਹੀਂ ਟਿਕ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਵਿਕਾਉ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਭੈ ਨਹੀਂ ਮਰ ਸਕਦਾ । ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਨੂੰ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਸੀ, ਕਿ ਬਹੁਤੀ
੩੭
