ਪੰਨਾ:Alochana Magazine November 1961.pdf/31

ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਤੋਂ
ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਰੂਫ਼ਰੀਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ

ਹੈ । ਸਗੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਭੀ ਕਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਲੋਕਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਸਾਹਿੱਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੌਕਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਿਲ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਜਾਂਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਭੀ ਮਤ ਹੈ ਕਿ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਸੀ । ਵੈਦਿਕ ਦਾ ਅਰਥ ਉਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਦਾਤ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਸੁਭਾਵਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਪਾਕ੍ਰਿਤ ਹੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵੈਕ) ਤੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਕੁਝ ਕਾਲ ਉਪਰੰਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ, ਸਾਹਿੱਤਕਾਰਾਂ ਦੀ, ਜਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ । ਬਾਲਮੀਕ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਕਾਂਡ ਦੇ ਗਿਆਰਵੇਂ ਸਟਗ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਜ ਭਾਸ਼ਾ) ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਭੀ ਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਹਨੂਮਾਨ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਦੇ ਮਿਲਣ ਵੇਲੇ ਹਨੁਮਾਨ ਦਾਰਾ ਅਖਵਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਰ ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੀਤਾ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਮਝ ਲੈਣਗੇ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਕਾਲ ਦੀ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗਲ ਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨਿਯਮ ਪ੍ਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਣ ਅਨੋਖੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ ।* ਇਹ ਨਿਸਚੈ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵੈਦਿਕ ਅਭੇਦ ਨਾਕਿ ਲੌਕਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ । ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮਿ: ਐਡੀਲਿੰਗ ਦੇ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ-ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਢ ਸੰਸਕਤ ਤੋਂ ਹੈ ਜਾਂ ਇਹ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥੋੜੀ ਬਹੁਤੀ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਬੜੀ ਅਸਚਰਜਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੋਣ ਦਾ ਪੂਰਾ • ਪਰਾ ਮਾਣ ਹੈ । ਰੇਡੀਅਰ ਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਜਰਮਨ ਲੇਖ ਦਾ ਇਹ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸੌ ਤੋਂ ਭੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ । ਇਸ ਗਿਣਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀ, ਸੱਤ ਮੀਡੀਅਨ ਫਾਰਸੀ, ਦੇ ਅਰਨਾਟਿਕ ਅਲਬਾਨੀਅਨ, ਸੱਤ ਗਰੀਕ, ਅਠਾਰਾਂ ਲੈਟਿਨ, ਚੌਦਾਂ ਇਸਕਲੇਵਾਨੀਅਨ ਅਤੇ ਛੇ ਮਲਕ ਕੈਲਟਿਕ ਨੂੰ ਮਿਥਿਆ ਹੈ : ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੰਖਿਆ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਗਰੀਕ,

    • Lectures on the Natural Sciences

3