________________
ਬਣਿਆ ਰਹਿਣ ਦੇਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਕਾ ਤੇਰ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁਲੇਖੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਾ ਰਹੇ । ਜੀਉਦੀ ਆ ਬਣ ਜਾਵੇ । ਪਰ ਸਾਹਿੱਤਕ ਦਿੱਤਾ ਕਰਦੇ । ਗਲਤ ਫ਼ਿਲੌਸਫ਼ੀ ਦੇ ਵਾਰ ਹੈ । ਦਿਮਾਗੀ ਖਿਆਲ, ਫਿਲੌਸਫ਼ੀ ਆਦਿ ਆ ਹੀ ਬੁੱਢਿਆਂ ਹੋ ਕੇ, ਖੋਖਰ ਹੋ ਜਾਂ ਉਸ ਕਲਚਰ ਤੇ ਫਿਲੌਸਫ਼ੀ ਰਾ: ਹਨ । ਵਾਰਸਸ਼ਾਹ ਸਾਮਾਜਿਕ ਹੋਣਾ ਬਾਵਜਦ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਪਣਾ ਸਾਮਾਜਿਕ ਸੱਚ ਤੂੰਦ ਕਰਕੇ ਚਿਤਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ । ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਮਗਰ ਲਗਕੇ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗੀ ਕਲੇਖਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਤਰਾਂ ਪੰਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿੱਤਕ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ 7 Pਨਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪੁਛਦਾ ? ਜੇ ਕਾਵਿਕ ਕਲਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਪਰਦਾ ਪਾੜ ਮਜ਼ ਦਾ ਸੱਚ ਪਰਖ ਕੇ ਕੀਲ ਨਾ ਸਕਦ ਹੁੰਦੀ । ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਕਲਮਬੰਦ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਅਮਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ । ਆਪਣੇ ਸਾਮਾਜਿਕ ਦੌਰ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਕੋਈ ਪਿਆ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਿਆਂ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਭੜ ਕੌਣ ਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਕਾਵਿਕ ਕਲਪਨਾ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਅਮਲੀ Auਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁਲੇਖੇ ਦੀ ਭਾਈਵਾਲ ਹੋਵੇ, ਦਿਮਾਗੀ ਖਿਆਲ ਜਾਂ in ਵਕਤ ਗੁਜ਼ਰਨ ਨਾਲ ਮਹਾਨ ਤੋਂ ਪਹਾਨ ਕਲਾ ਪਿੱਛੇ ਪੈ ਜਾਵੇ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ - a । ਜੀਉਂਦੀ ਅਸਲੀਤ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਦੀ ਵਸਨੀਕ pa ਸਾਹਿੱਤਕ ਚਿੱਤਰ ਦਿਮਾਗੀ ਖਿਆਲ ਆਦਿ ਦਾ ਐਨਾ ਨੇੜ ਨਹੀਂ a ਫਿਲੌਸਫੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਹਿੱਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਮਰ ਸਾਹਿੱਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਆਲ, ਫਿਲੌਸਫ਼ੀ ਆਦਿ ਆਪਣੀ ਜਨਣੀ ਸਭਿਅਤਾ, ਕਲਚਰ ਨਾਲ ਕੇ ਖੱਖਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਜ ਉੱਘੜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਲੌਸਫੀ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਾਹਿੱਤ ਤੇ ਕਲਾ ਨਾਲ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਾਮਾਜਿਕ ਦੌਰ ਦੇ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਉਸ 4 ਮਾਤ ਦੇ ਤੁਅੱਸਬ ਵੀ ਸਨ । ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੱਤੀ, ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜਮਾਤ ਦੇ a ਤੇ ਰੰਨ ਚਾਰੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਿੱਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸਨ । ਇਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ, ਹੋਂਦ, ਹਸਤੀ, ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਆਜ਼ਾਦੀ 4 , ਪਰ ਉਸਦੀ ਕਲਪਣਾ ਹੀਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਦਿਮਾਗੀ .ਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਵੈਸੇ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਤੇ , ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ। ਅਜੇ ਤਕ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਜਸਟਰੇਟ ਦੇ ਦੇਵੇਂ . ਹੀ ਭਗਤ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ । ਹੇਠਲੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਸਦੀਆਂ ਬਧੀ ਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਲੜ ਲਗ ਜਾਵੇ , ਤ ਤਾਂ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਜਾਏ ਉਸ ਵਕਤ ਉਹ ਰੰਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੀਰ 1ਬੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਦਾਚਾਰਕ ਤਾਕਤ ਲੋਥ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਸਬਕ ਸੀ । ਅਸ਼ਰਾਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ ਨ . ਨੇ ਚਾਰ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਇਸ ਭਤ ਮੰਡਲੀ ਦੇ ਹਿੱਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਉਸ ਵਲ ਪ੍ਰੇਤ ਤਲਵਾਰ, ਘੋੜਾ ਤੇ ਰੰਨ ਜ: ਉਸਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੱਛ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਪਰ ਉਸਜ ਕਥਨ ਦਾ ਕੀਮਾਂ ਕਰੀ ਆਉ ਹੀਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕਈ fa ਰੰਨ ਉਸ ਦੇ ਹਕ ਵਿਚ ਹੀ ਭਗਤ , ਨ ਬਣ ਕੇ ਵਰਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ , ਅਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਹਿੱਤ ਤੋਂ ਚੋਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ ਚੇਤਨਤਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਾ ਭੂਤ ਮੰਡਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖ ਹੀਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਭੂਤ ਮੰਡਲੀ ਦੇ ਹਿੱਤ 149
