ਇਕ ਬੁਢੇ ਮਰੀਅਲ ਜਿਹੇ ਫ਼ਕੀਰ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਮੰਗਤੇ ਦੇ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਇਕ ਸੋਟੀ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਆਸਰੇ ਉਹ ਸੜਕ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਖਲੋਤਾ ਝੂਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਹੱਥ ਉਸ ਨੇ ਅੱਗੇ ਅੱਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੁਕੀਆਂ ਕਾਨਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਲਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੇ ਕੜਬ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਹਾਰ ਸਕਦੀਆਂ, ਕਮਾਨ ਵਾਂਗੂ ਲਿਫੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਨੰਗੀਆਂ ਲਤਾਂ ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਤੋਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹੱਥ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹ ਚਮੜੀ ਦੇ ਥਲਿਉਂ ਉਸਦਾ ਮਾਸ ਸੁਰੜਕ ਲਿਆ ਸੀ। ਨਾੜਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਉਬਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਚਿੱਬਖੜਿੱਬੀ ਖੋਪਰੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੀ ਦੋ ਚਮਕਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਪਰ ਹੁਣ ਦੋ ਉਲੀ ਲਗੇ ਕਾਲਚੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਬਿਤਰ ਬਿਤਰ ਝਾਕ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਲਫਜ਼ ਇਕ ਤਾਰ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਸਨ-"ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਇਕ ਪੈਸਾ, ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਇਕ ਪੈਸਾ।"
ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਸਟਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਆਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ-ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੇਰਾ ਅਨੁਮਾਨ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦ ਕੁਝ ਕਦਮ ਅਗਾਂਹ ਜਾ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਆਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ-
"ਇਹ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਮਾਂ ਦਾ ਲਾਲ! ਲਿਵਤਾਰ, ਕਦੀ ਮਕੜੀ ਦਾ ਜਾਲਾ ਵੇਖਿਆ ਈ, ਤੇ ਉਸ ਜਾਲੇ ਵਿਚ ਫਸੀ ਹੋਈ ਇਕ ਅੱਧੀ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ ਮੱਖੀ ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਤੱਤਾ ਤੱਤਾ ਖੂਨ ਮਕੜੀ ਚੂਸ ਚੁਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਗਤਾ ਬਸ
੨੦੭.
