ਗੁੱਗਾ ਤੇ ਸੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਗੀਤ
ਮਧਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਕਰਕੇ ਸੱਪਾਂ ਅਤੇ ਸੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਸਮੇਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨਕੁ ਗੀਤ-ਰੂਪ ਆਖਦੇ ਹਾਂ।
'ਗੁੱਗਾ ਜ਼ਾਹਰ ਪੀਰ' ਨੂੰ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਗੇ ਦੇ ਭਗਤ ਡੌਰੂ ਖੜਕਾਉਂਦੇ, ਸਾਰੰਗੀਆਂ ਵਜਾਉਂਦੇ ਘਰ ਘਰ ਫਿਰਦੇ ਆਮ ਵਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ- ਇਹ ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਗਾ ਕੇ ਖੈਰਾਤ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਪੰਜ ਸਤ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਗੇ ਦਾ ਇਕ ਅਧ ਮੰਦਰ ਬਣਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਮਾੜੀ' ਆਖਦੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਮਾੜੀ ਦਾ ਇਕ ਭਗਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸੇ ਹੋਏ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਗੁੱਗੇ ਦੇ ਮੰਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭਾਦੋਂ ਦੀ ਨੌਮੀਂ ਨੂੰ ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮੇਲੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿਧ ਮੇਲਾ "ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ" ਵੀ ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਤੇ ਹੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਔਰਤਾਂ ਸੇਵੀਆਂ ਰਿੰਨ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਸੱਪ ਦੇਵਤਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਤੇ ਮੇਹਰ ਕਰੇਗਾ।
ਜਦੋਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸੇਵੀਆਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਥਾਲ਼ੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਆਟੇ ਦੇ ਗੰਡ ਗੰਡੋਏ ਅਤੇ ਦੀਵੇ ਆਦਿ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਫੜੀਂ ਗੁੱਗੇ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ, ਵਰ ਮੰਗਦੀਆਂ ਮੇਲੇ ਵਲ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਰਲਕੇ ਇਕ ਸੁਰ ਵਿਚ ਲੰਬੀ ਹੇਕ ਨਾਲ਼ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ:-
ਪੱਲੇ ਮੇਰੇ ਛੱਲੀਆਂ
ਮੈਂ ਗੁੱਗਾ ਮਨਾਵਣ ਚੱਲੀਆਂ ਜੀ
ਜੀ ਮੈਂ ਬਾਰੀ ਗੁੱਗਾ ਜੀ
139/ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੇ ਗੀਤ
