________________
੯੨ ਹੈ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਣਾ । ਦੂਜਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ ਰੋਕ, ਅਥਵਾ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਬੁਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣਾ । ਦੰਡ ਦਾ ਤੀਜਾ ਨਿਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰ । ਜੇ ਬੱਚਾ ਸਿੱਧੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਤਾਂ ਦੰਡ ਰਾਹੀਂ ਡਰ ਦਾ ਵਿਖਾ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਦਾ ਮੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਪਹਿਲੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੰਡ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀ ਬੁਰਿਆਈ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਰੋਕ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੰਡ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚੇ 'ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨਿਯਮ-ਵਿਰੁਧ ਆਵਤ ਦੇ ਬੁਰੇ ਸਿੱਟੇ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੁ ਉਹ ਫਿਰ ਉਹ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰੋ । ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤਾਰਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ਵਧੀਆ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾ ਠੀ ਰਾਹ ਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਨੁਖ ਸਮਾਜੀ ਜੀਵ ਹੈ । ਜਦ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਲਈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੰਡ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵ ਸਿਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਫ ਭੋਗਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਰਾਜ-ਦੰਡ ਦਾ ਮੁਖ ਉਦੇਸ਼ ਅਪਰਾਧੀ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਬੂਰੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਸਿਟਿਅ ਦਾ ਫਰਕ ਸਮਝਾਉਣ ਜਾਂ ਅਪਰਾਧੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦੇਣਾ ਹੁੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਦੋਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੰਡਾਂ ਵਿਚ, ਅਪਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਧਾਰਨ ਉਦੇਸ਼ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦੰਡ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ :- ਦੰਡ ਨੂੰ ਮੋਟੀਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਤਾਬਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਾਂਜਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ । ਤਾਬਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੰਡ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਦੁੱਖ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹਾ ਕਿ ਗੁੱਸੋ ਹੋਣਾ, ਝਿੜਕਣਾ, ਫਿਟਕਾਰਨਾ, ਬੈਂਚ ਉਤੇ ਖੜਾ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਮਾਰਨਾ ਕੁਟਣਾ ਜਾਂ ਜਮਾਤ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਡੇਗ ਦੇਣਾ | ਵਾਂਜਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੰਡ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਦਾ ਕੋਈ ਸੁਖ ਜਾਂ ਸਹੂਲਤ ਖੋਹ ਲਈ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦੇਣਾ, ਸਕੂਲ ਖਤਮ ਹੋਣ ਉਤੇ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਰੋਕੀ ਰਖਣਾ ਅਤੇ “ਛੁਟੀ ਦੇ ਦਿਨ ਛੁਟੀ ਨਾ ਦੇਣਾ, ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਖੋਰ ਲੈਣਾ ਆਦਿ । ਢੁਕਵਾਂ ਦੰਡ :- ਦੰਡ ਦੇਣ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਵੱਡੀ ਆ ਔਕੜ ਤੇ ਮੋਹਣ ਵਾਲੀ ਗਲ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਉਤੇ, ਠੀਕ ਸਿੱਟੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਰਥਾਤ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਢੁਕਵਾਂ ਦੰਡ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੁ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਵੰਡ ਮਿਲੇ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰੋ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸਿਆਣਪ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਝ ਰਾਹੀਂ ਬਚਿਆਂ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹਾਨੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਮੂਝ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਉ ਉਸਤਾਦ ਦੰਡ ਦੰਡ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਸਪਸ਼ਟ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਿਸ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਮਾਨ ਅਪਮਾਨ ਉਸ ਵਲ ਕੁਝ ਚਿਰ ਵੇਖਣਾ ਹੀ ਕਾਫੀ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਉਹ ਉਸਤਾਦ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਡਗਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਦੇ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਗੁਸੇ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਚਲ 1/ ਨਾਲ ਬੇਚੈਠੀ ਹੋ ਉਠਦੀ ਹੈ। ਉਸਤਾਦ ਦਾ ਗੁਸਾ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਾਨੇ
