ਭੂਮਿਕਾ
ਕਵੀ ਦੇਸ ਦਾ ਮਾਣ ਤੇ ਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਬਣਦਾ ਤੇ ਸੌਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤਾਂ ਵੇਦਕ ਰਿਚਾਂ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਗੁਰੂਆਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ, ਭਗਤਾਂ, ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਤੇ ਸਾਈਂ ਲੋਕਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਤੇ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਪੈਗ਼ੰਬਰੀ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦੇਸ ਦੇ ਭਾਗ ਸੌਣੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਏਸ ਧਨ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।
ਅਸਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ, ਆਪਣੀ ਬਣੀ ਬਣਾਈ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਆਪੇ, ਗਵਾਰਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਕਹਿ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੁੱਚੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਆਬ ਗਵਾ ਲਈ। ਥੁੜ੍ਹ-ਦਿਲੇ ਤੇ ਗ਼ੈਰ ਬੋਲੀ ਦੇ ਅਧ-ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਾ ਵਧਾਊ ਬਿਰਤੀ ਨੇ ਜਿੱਚ ਕੀਤਾ ਤੇ ਓਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਰਹਿਣੀ ਬਹਿਣੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸਮਝਣ ਲਗ ਪਏ। ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਸ਼ੈ ਨੂੰ ਪਰਖਿਆ ਨਾ, ਸਗੋਂ ਓਸ ਵਿਚ ਰਜ ਰਜ ਕੇ ਕੀੜੇ ਪਾਣ ਲੱਗੇ, ਡੰਝਾਂ ਲਾਹ ਲਾਹ ਕੇ ਓਹਨੂੰ ਲੀਕਾਂ ਲਾਣ ਲੱਗੇ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਬਜ਼ਾਰੀ-ਪਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਓਹ ਹੋਰ ਨਿੰਦਣ ਜੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਬਿਖੜੀ ਦਸ਼ਾ ਤੱਕੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਤਤ ਲੈ ਕੇ ਕਲਮ ਚੁੱਕੀ। ਲਾਲਾ ਧਨੀ ਰਾਮ ਜੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ। ਦੂਜਾ ਆਪ ਸਾਦੇ, ਅੰਦਰੋਂ ਸੁੱਚ-ਰਹਿਣੇ ਚੁਗਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪਲ ਕੇ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਓਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਓਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਊਟ ਪਟਾਂਗ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਓਹਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਕਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਉੱਤੇ ਸਦਾਚਾਰ ਦੀ ਛਾਪ ਲਗਦੀ ਗਈ। ਤੀਜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਿੱਸੀਆਂ। ਜਵਾਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸਤਿ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਵਲ ਲਾਇਆ। ਸਤਿ ਦੀ ਭਾਲ ਡੂੰਘੇ ਫ਼ਲਾਸਫ਼ਰਾਂ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਿਮਾਗ਼-ਖੋਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਰ ਵਕਤ ਦਿੱਸਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਿਸਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤ ਨੂੰ ਸਾਦੇ ਪਰ ਹੁਨਰ ਗੜੁੱਚੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੁਝਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਿੱਕੀ ਜਿੰਨੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਿਆਨਿਆ ਤਾਂ ਓਸ ਵਿਚ ਕੁਹਜ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ। ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਸਤਿ ਹੈ। ਸਤਿ ਦਾ ਭਾਵ ਕੌੜ ਜਾਂ ਮਿਰਚ ਨਹੀਂ। ਠੁੱਕ (ਰੋਜ਼ਮੱਰ੍ਰਾ) ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਵੀ ਸਤਿ ਹੈ ਭਾਵ ਸ਼ੁਧ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਤਿਵਾਦਨ ਕਲਮ ਨੇ ਦੇਸ ਦੀ ਮੁਟਿਆਰ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿਚ ਧੜਕਦੇ ਸ਼ੁਧ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ:-
ਗਭਰੂਟ ਸਭ ਪੰਜਾਬ ਦੇ, ਮੁੱਛਾਂ ਦੇ ਵੱਟ ਸੁਆਰ ਕੇ।
ਕਰ ਕੇ ਲੜਾਈ ਦੀ ਫ਼ਤੇ, ਆ ਗਏ ਦਮਾਮੇ ਮਾਰਦੇ।
****
-ੳ-
