________________
. ਦੇ ਅੰਤ ਸਿੱਟੇ ਨੂੰ । ਦੁੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਦੁੱਖ ਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਸੇ . ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ । ਦੁੱਖ ਦੇ ਅੰਤ ਸਿੱਟੇ ਅਗ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ : ਕਵਿਤਾ ਕੋਈ ਜਜ਼ਬਾ, ਸਾਹਿੱਤ ਦਾ ਖਾਸੀਅਤ ਜੋ ਘਰ ਘਰ ਲਾਗ 55. ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਰਹਿਰਸ਼ਲ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਅਲੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸਾਹਿੱਤਕਾਰ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਨਹੀਂ । ਜੱਗੀ ਬਾਹਰੇ ਅਜੂਬੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਲਲਿਤਾ ਨਾਲ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਵਾਪਰੀ, ਜੱਗੇ ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਤੇ ਜਨਰਲ ਦਾ ਸਿਖਰ ਹੀ ਬਾਹਰੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਅਲੰਕਾਰ ਦਾ ਰੂਪ ਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੇਸ ਦੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਹ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦਾ ਤਬ ਹੈ : ਮੈਂ ਜਾਣਿਆਂ ਦੁੱਖ ਮੁਝਕੋ, ਦੁਖ ਸਭਾਇਆ ਜਗ । ਕੋਠੇ ਚੜ੍ਹਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਘਰ ਘਰ ਏਹੋ ਅਗ । ਘਰ ਘਰ ਵਾਪਰਦੀ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਹੈ । ਪੇਸ਼ ਉਹ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਸਲੀਅਤ ,, ਦੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਨੂੰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਜਨਰਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਕਾਵਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅੰਤ ਸਿੱਟੇ ਅਗ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ , ਸਿੱਟੇ ਅਗ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਰਾਹ ਬਦਲ ਦੇਵੇ । 19 ਸਾਹਿੱਤ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਤਰ, ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਕੋਈ wa ਲਾਗ ਨਹੀਂ ਸਾਹਿੱਤਕ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਉਸਦਾ ਮੁੱਲ ਕੱਚੀ ਕੌਡੀ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰੀ ਭਰਤੀ ਹੈ । ਸੋ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਸਾਹਿੱਤ ਦੀ ਅੰਧ ਮੌਕਿਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਪਾਤਰ ਹੈ । ਸਾਹਿੱਤਕਾਰ ਸਾਮਾਜਿਕ ਹੈ । ਸਮਾਜ ਦੀ ਤੋਰ ਵਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਹਾਲਾਤ ਤੇ 4 ਵਿਚ ਉਲਝਦੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਨਜਿੱਠਦੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣੇ ਕੇ ਹਨ, ਵਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਵਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਨਿਜੀ ਸਤਿਨੇਮਿਕਸ ਰਾਹੀਂ । ਉਹ ਸਮੂਹੀ ਤੇ ਖਾਸ ਦੀ ਰਾਸ ਤਿਨਿਧ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਸਾਹਿੱਤ ਵਿਚ ਹੈ : ਬੁਨਿਆਦ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਮੌਕਿਆ ਸੀਨ ਚਿੱਤਰਦਾ ਹੈ । ਸਮn ਪਾਤਰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਉਲ ਢਾਹੁੰਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਡਿਨੇਮਿਕਸ .. ਇਕ ਖਾਸੀਅਤ ਹੈ । ਸੇਖ ਦੇ ਨਾਟਕ ਨਾਟਕੀ ਕਿ ਸਾਮਾਜਿਕ ਸੀਨ ਵਿਚ ਥੜ ਹੈ । ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਬ ਜਿੱਧਰ ਝੁਕ ਜਾਏ ਤਾਕਤ ਦੀ ਕਰ ਇਸ ਵਕਤ ਇਸ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਗਰੀਬ ਸੁਪਨੇ ਅਮੀਰੀ ਦੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਬਟਕ ਨਾਟਕੀ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਬਾਲ ਦਾ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਚੂਲੀ ਹੈ । ਸਮਕਾਲੀ ਵਿਚ ਥੁੜ ਪੂੰਜੀਏ, ਛੋਟੀ ਨੌਕਰੀ ਪੇਸ਼ਾ ਜਮਾਤ ਦੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਅਹਿਮ , ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤ ਦੀ ਤਕੜੀ ਤੇ ਝੁਕਾ ਦਾ ਕਾਫੀ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । on ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੈ । 2ਣੀ ਦੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਹਿੱਤ ਉਸ ਦਾ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤਬਕੇ ਨਾਲ ਰਲਣ - ਫਰਕ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ, ਆਪਣੇ ਸਾਮਾਜਿਕ ਸਟੇਟਸ ਹੈ । ਸਾਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀ ਹੀਣਤ ਉਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਲਣ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਹੈ । ਨੇੜੇ - a ਲਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨਕਲ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਿਚ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਫਰਕ ਹੀ ਉਹ ਆ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤ ਨਾਲ ਰਲਣ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵੀ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਲਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ । 137
