________________
ਉਸ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਪੰਜਾਬ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪਿਛੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਹਾਲਾਤ ਕੁਝ ਚੰਗੇਰੇ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ । ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਐਸੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਘਰ ਘਾਟ ਛੱਡਣ ਵਾਸਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਰਾਹਕ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟ ਕਿਸਾਨ, ਆਪਣੇ ਜਾਤੀ ਅਭਿਮਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਹੋਰਨਾਂ ਪੇਂਡੂ ਜਾਤੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨੋਂ ਸ਼ਰਮ ਕਰਦਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ। ਧੁਰ ਪੂਰਬ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸੀ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਰਥਕ ਹਾਲਾਤ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ । ਬਲਕਿ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦਬਾ ਹੇਠਾਂ ਵਧੇਰੇ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ*। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਥ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲੀਆ ਸਲਤਨਤ ਵਿਰੁਧ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ, ਅਤੇ ਸਿਖ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਜੰਗੀ ਮਹਿਮਾਂ ਵਿਚ, ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਤਜੱਰਬਿਆਂ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਮਨਚਲੇ (Adventurous) ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਅਨਪੜ ਨਾਵਾਕਫ ਆਦਮੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਠਿਲਣਾਂ, ਅੰਨੇਰੇ ਖੂਹ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਵਾਂਗੂ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਆਦਮੀ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਗਏ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਆਉਂਦੀ ਸੀ, ਨਾ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਜਾਂ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪਤਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਠੱਲ ਪੈਣ ਵਿਚ ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਮਨਚਲੀ ਸਪਿਰਟ ਵਿਖਾਈ, ਜੋ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰਿਆਂ, ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਬਕਰੀਆਂ ਸਮੇਤ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਵਿਖਾਈ ।
- ਅਮਰੀਕਨ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਫਸਰਾਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ "TrevaBkB, pp. 3234l. fIbid, p. 75.
ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਵਾਕਫੀਅਤ ਅਤੇ ਵਾਕਿਆਤ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨੀ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ । ਓਥੋਂ ਦੇ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਘਟ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਬੋੜਾਂ ਛਪਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦੋ ਕਾਂਡਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਵਾਕਫੀਅਤ ਲਈ ਹਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ, ਸਵਾਏ ਜ਼ਰੂਰੀ ਥਾਵਾਂ ਦੇ, ਨਿਖੇੜ ਕੇ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਵਾਸਿਆ। 2. Indians Abroud, S. A. Waiz. ਅ, S. Nihal Singh's articles in Modern Review, Calcutta, issues of March, April and May, 1908, and of August and Ontober, 109. 2. Lala Hardyal's articles in ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਮੰਡਲੀ ੧੮੯੫ ਅਤੇ ੧੯oo ਸੰਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਅਮਰੀਕਨ ਦੀਪ ਵਿਚ ਉਤਰੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮਨਚਲਾ ਸਿਖ, ਜੋ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ | ਖਾਤਰ ਵੈਨਕੋਵਰ ਉਤਰੇ। ਕੁਝ ਫੌਜੀ ਸਿਖ ਸੰਨ ੧੮੯੭ ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਡਾਇਮੰਡ ਜੁਬਲੀ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਗਏ ਅਤੇ ਪਰਤਦੇ ਹੋਏ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਓਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਪਏ । ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਾਹ-ਨਮਾਵਾਂ (Pioneers) ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ, ਮਲਾਇਆ, ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਸ਼ੰਘਾਈ, ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ, ਵਿਲੇਪਾਈਨ, ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਫਿਜੀ ਗਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਈ । ਚੀਨ ਵਿਚ ਹੋਈ ਬਕਸਰ ਘਟਨਾ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਪਹਿਲੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਲਸ ਵਿਚ ਜਾਂ ਵਾਚਮੈਨ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਕਸਰ ਘਟਨਾ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਯੂਰਪੀਨ ਕੌਮਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਆਰਥਕ ਤੱਰਕੀ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀ ਥਾਂ ਹੋ ਸੱਕਦੀ ਹੈ। | ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ, ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਸ਼ੰਘਾਈ ਅਤੇ ਫਿਲਪਾਈਨ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਜਹਾਜ ਆਉਂਦੇ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਬਾਰੇ ਦਿਲ ਖਿਚਵੀਆਂ ਗਲਾਂ ਸੁਣਦੇ । ਇਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾਦੂ ਦਾ ਅਸਰ ਕਰਨਾ ਅਨੋਖੀ ਗਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਯੂਰਪੀਨ ਕੌਮਾਂ ਲਈ ਵੀ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਮਿਆਰ ਜਿੰਦਗੀ ਕਿਤੇ ਉਚਾ ਹੈ, ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਖਿਆਲ ਬੜੀ ਧੂਹ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ*। ਜਿਥੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਮਸਾਂ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸੈਂਟ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀਹ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੰਜਾਹ ਗੁਣਾ ਵਧ, ਅਰਥਾਤ ਦੋ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੰਜ ਡਾਲਰ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਮਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। | ਕੈਨੇਡਾ ਗਏ ਹਿੰਦੀ ਰਾਹਨੁਮਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੋਲੀ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਦੇਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਲਭਣ ਖਾਤਰ ਕਈ ਦਿਨ ਏਧਰ ਉਧਰ ਪੈਦਲ ਫਿਰਨਾ ਪਿਆ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀਆਂ ਬਾਰੇ ਤਜੱਰਬਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅਮਲੀ ਤਜੱਰਬੇ ਨਾਲ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਰਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪਰਖਣ ਵਾਸਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਕਿਆ ਦਿਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਗੁਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਉਣ । Modern Review, issues of July 1911 and February, 1913. A. Mr. Nand Singh Sihra's article in Modern Review, issue of August 1913. J. C. B. Walter's article, Modern Review, issue of October, 1910. 'Letters of J. Hactor St John De Crevecoeur, quoted in American Immigration Policy, W. S. Bernard. ੧੫ ॥ Digiby a Liby www. bong
