ਹੋਰ ਗਰੁੱਪਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ।
...ਸਾਥੀਓ! ਅਸੀਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ ਹਾਂ! ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਹ ਥੱਪੜ ਯਾਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ ਰਾਹ 'ਤੇ ਪਾਇਆ ਤੇ ਅੱਜ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਜਿਹੜੇ ਬੱਚੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦੇ ਸੀ, ਅੱਜ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਨਾ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ ਨਾ ਮਾਂ ਪਿਉ ਵਿੱਚ। ਗੱਲਾਂ ਸਭ ਠੀਕ ਨੇ, ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹਾਂ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਣ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ, ਭਈਆਂ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਜੋ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਉਹ ਆਉਂਦੇ ਨੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਾਂ ਪਿਉ ਕੋਲ ਵੀ ਥੋੜੀ-ਬਹੁਤ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਵਾਹ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਬਸ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਣ, ਨਾ-ਮਾਂ ਪਿਉ ਧਿਆਣ ਦੇਣ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇੰਜ ਜਾਪਦੈ ਜਿਵੇਂ ਕੰਧਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਆ ਗਏ ਹੋਈਏ।
....ਜੋ ਮਰਜੀ ਕਹੀਏ ਟੈਲੀਵੀਜਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਬਰਬਾਦੀ ਹੈ। ਗਾਣੇ ਕਹਿ ਲਵੋ, ਜੋ ਮਰਜੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਖ ਲਵੋ, ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਕੱਠਾ ਬੈਠ ਕੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੌਂਕ ਦੇਖ ਲਵੋ, ਖਾਣਾ ਦੇਖ ਲਵੋ, ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਵੋ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਬੇਟੀ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਗਿਆ, ਬੇਟੀ ਨੇ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਪੜੇ ਪਾਏ, ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆਈ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਕਹਿ ਸਕਾਂ।
ਮੈਡਮ ਸੁਰੇਖਾ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਰਿਪੇਖ ਤੋਂ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ।...ਵੇਖੋ, ਅਸੀਂ ਪੇਂਡੂ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਣ ਵਸੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਇੱਕੋ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਸਕਣ, ਚੰਗੇ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਿਲ ਹੋ ਸਕਣ। ....ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਨਵੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਲੋਨੀਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਤੋਂ, ਨੌਕਰੀ-ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੇ, ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਭਾਵੇਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਪੜੋਸੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਰਸਮੀ ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ, ਆ ਜਾਉ ਭੈਣ ਜੀ, ਲੰਘ ਆਉ ਵੀਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਸੱਚ ਮੰਨਿਓ, ਉਹ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕਿਤੇ ਸਾਡਾ ਬੱਚਾ ਕਿਸੇ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਚੌਂਕ ਵਿਚ, ਕਿਸੇ ਗਲੀ ਦੀ ਨੁੱਕਰੇ, ਕਿਸੇ ਭੈੜੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਖੜਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਮਾੜਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਪੜੋਸੀ ਦੇਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਸਦਾ-ਕਹਿੰਦਾ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਡਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਨਾ ਮਨ ਜਾਵੇ। ਉਹ ਇਹ ਨਾ ਸਮਝੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਨੁਕਸ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹੋ। ਇਹ ਨਾ ਕਹੇ ਕਿ ਸਾਡਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਉਂਗਲ ਚੁੱਕ ਰਹੇ ਹੋ, ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭੋ। ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਇਹ ਪਿੰਡ ਹੋਵੇ। ਜਿਥੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾ, ਵੱਡੇ ਛੋਟੇ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ। ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਉੱਚਾਨੀਵਾਂ ਕੁਝ ਕਰੇ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ, ਮਾਮੇ, ਚਾਚੇ, ਮਾਸੜ, ਫੁਫੜ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਫੜ ਕੇ ਝਾੜ ਦੇਣਾ ਸੀ।ਉਹ ਸਭ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਬਨਾਉਣ ਆਏ ਹਾਂ, ਪਰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਹਨੇਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰਖਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ/ 23
