ਉਠੀ। ਆਸਤਾ ਆਸਤਾ ਇਕ ਆਲੇ ਕੋਲ ਗਈ। ਓਥੋਂ ਇਕ ਪੋਟਲੀ ਕੱਢੀ, ਵਿਚ ਅਫ਼ੀਮ ਸੀ।ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਨਿਘਾਰ ਲਈ, ਤੇ ਧੀਰੇ ਧੀਰੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਰ੍ਹੀਮੇ ਦੇ ਖੇਤ ਦਾ ਰੁਖ ਕੀਤਾ। ਰ੍ਹੀਮਾ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸੌਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਫੀਮ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਵਖਾਣ ਲੱਗੀ।ਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਲੜਖੜਾਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਵਾਹੋ ਦਾਹ ਲਗੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕਹਿੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, "ਲੋਕੀ ਥੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ, ਲੋਕੀ ਝੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਰ੍ਹੀਮਿਆਂ।”
ਤੜਕੇ ਦਾ ਚੰਨ ਛਿਪ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਤਲਾ ਪਤਲਾ ਨੇਰਾ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੁਕਲ ਵਿਚ ਲੁਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰ੍ਹੀਮੇ ਨੂੰ ਰਾਤੀਂ ਨੀਂਦਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਈ। ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬਦਲੇ ਕੀ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਏਕਾ ਏਕੀ ਉਸ ਲੋਕੀਂ ਝੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਰ੍ਹੀਮਿਆ! ਦੀ ਵਾਜ ਸੁਣੀ। ਚੌਕੰਨਾ ਹੋ ਕੇ ਅਗੇ ਵਧਿਆ। ਰੱਤੋ ਦੀ ਵਾਜ ਪਛਾਣ ਲਈ ॥ ਅੱਖਾਂ ਅੱਡ ਕੇ ਰੱਤੋ ਨੂੰ ਜਾ ਫੜਿਆ। ਰੱਤੋ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਝੱਗ ਪਈ ਵਗਦੀ ਸੀ।
"ਕੀ ਹੋਇਆ ਰੱਤੋ?”ਰ੍ਹੀਮੇ ਨੇ ਤੜਫ਼ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।"ਬੋਲ — ਛੇਤੀ ਦਸ?"
"ਲੋਕੀ ਝੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਪਿਛੇ ਦੌੜਦੇ ਨੇ, ਰ੍ਹੀਮਿਆ, ਬਚਾ ਲੈ।”ਰੱਤੋ ਰੀਮੇ ਨੂੰ ਚੰਬੜ ਗਈ।
"ਤੇਰੇ ਪਿਛੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ — ਰੱਤੋ! ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਏਂ? ਰ੍ਹੀਮੇ ਨੇ ਤਸੱਲੀ ਦਿਤੀ।
ਬਸ — ਮੈਨੂੰ..ਝੋਲੀ...ਵਿਚ...ਹੀ...ਸੌ...ਜਾਣਦੇ ਰੱਤੋ ਦਾ ਬੋਲ ਟੁਟ ਟੁਟ ਪਿਆ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸਦਾ ਲਈ ਸੌਂ ਗਈ।
ਸਵੇਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਵੇਖਿਆ, ਰ੍ਹੀਮਾ ਗਲ ਵਿਚ ਪਗ ਦੀ ਫਾਹੀ ਪਾ ਕੇ ਇਕ ਦਰਖ਼ਤ ਨਾਲ ਲਮਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਰੂਹ ਉਹਦੇ
११४
114
