'ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਖਾਸੀ ਹੋਣੀ ਐ?'
'ਹਾਂ, ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੋ ਚੱਲਿਆਂ। ਮਾਂ ਸੱਠ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਦੀ ਐ। ਊਂ ਤਕੜੀ ਐ। ਰੋਟੀ-ਟੁੱਕ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਐ?'
'ਤੇ ਵਿਆਹ ਨ੍ਹੀ ਕਰਵਾਇਆ ਫੇਰ?'
'ਵਿਆਹ ਨ੍ਹੀ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ। ਸਾਡੀ ਜਾਤ-ਬਰਾਦਰੀ ਦਾ ਘਰ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਈ ਐ।'
'ਫੇਰ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਈ ਨੰਗ-ਮਲੰਗ ਐਂ।' ਮਜ਼ਦੂਰ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਕਿਹਾ।
'ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨੰਗ-ਮਲੰਗ ਐਂ ਭਾਈ। ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਤਾਂ ਮਸਾਂ ਬਾਈ-ਤੇਈ ਸਾਲ ਹੋਣੀ ਐ। ਤੇਰੀ ਤਾਂ ਕਿਹੜੀ ਉਮਰ ਐ ਅਜੇ ਭਾਈ? ਕਰਨੈਲ ਨੇ ਉਹਦੀ ਟਿੱਚਰ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ।
ਰੋੜਾਂ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਟਣੀ ਬਹੁਤ ਔਖੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਹ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਬੀੜੀ ਲਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ-'ਥੱਲੇ ਹਵਾ ਤਾਂ ਭੋਰਾ ਵੀ ਨ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ। ਸਾਹ ਘੁੱਟਦਾ ਹੋਣੈ ਤੇਰਾ?'
'ਨਹੀਂ, ਗਰਮੀ ਤਾਂ ਉੱਤੇ ਈ ਐ। ਥੱਲੇ ਤਾਂ ਠੰਢ ਰਹਿੰਦੀ ਐ। ਉੱਤੇ ਨਾਲੋਂ 'ਰਾਮ ਐ ਸਗਾਂ ਦੀ।' ਬੀੜੀ ਪੀ ਰਿਹਾ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਬਾਂਦਰ ਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਲਾ ਬਾਂਦਰ। ਉਹਦਾ ਸਰੀਰ ਛੀਂਟਕਾ ਸੀ। ਅੱਖਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ। ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਟਦੇ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਗਹਿਰੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੌਖ਼ਲਾ ਜਿਹਾ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਰੋੜਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਹੈ। ਰੋੜਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜੋ ਚਿੱਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਆਵੇਗੀ ਤੇ ਫੇਰ ਪਾਂਡੂ ਦਾ ਜੱਕ। ਇਹਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨ ਤਾਂ ਸੋਬਤੀ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ। ਤੇ ਫੇਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਮੰਗ ਬੈਠੇ। ਬੀੜੀ ਮੁਕਾ ਕੇ ਉਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਝਾਕਿਆ, 'ਤੇ ਚੱਲ ਬਈ' ਕਹਿ ਕੇ ਬੋਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਮਲਵੀ ਜਿਹੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਿਆ-'ਕਿਉਂ ਬਈ ਕਰਨੈਲ......'
'ਹਾਂ ਜੀ।' ਉਹ ਬੋਰ ਵਿਚੋਂ ਬੋਲਿਆ।
'ਤੂੰ ਦਿਹਾੜੀ ਦੇ ਪੈਸੇ ਲੈਨਾ ਐ ਕਿ ਠੇਕਾ ਹੁੰਦੈ ਤੇਰਾ?'
'ਨਾ ਜੀ, ਠੇਕਾ ਹੁੰਦੈ।'
'ਕਿੰਨੇ ਰੁਪਏ?' ਮੈਂ ਝੱਟ ਦੇ ਕੇ ਪੁੱਛ ਲਿਆ।
'ਚਾਲੀ ਰੁਪਈਏ।'
ਦਿਨ ਚਾਹੇ ਕਿੰਨੇ ਲੱਗ ਜਾਣ?'
'ਹਾਂ, ਦਿਨ ਤਾਂ ਚਾਹੇ ਇੱਕ ਲੱਗੇ, ਦੋ ਲੱਗਣ, ਪਰ ਪਾਣੀ-ਹਾਂਡੇ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਐ। ਪਾਣੀ ਨਾ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਪੱਚੀ ਫੁੱਟ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦੇਈਦੀ ਐ।'
ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ, ਪਾਣੀ ਐਡੀ ਛੇਤੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੇਗਾ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ-'ਪਾਣੀ ਨਾ ਨਿੱਕਲੇ ਤਾਂ ਪੱਚੀ ਫੁੱਟ ਬੋਰ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੈ?'
'ਹਾਂ ਜੀ, ਪੱਚੀ ਫੁੱਟ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਐ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਐ। ਵੱਧ ਵੀ ਚੱਲ ਜਾਂਦੀ ਐ।'
136
ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
