ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਫੇਰ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਮੇਰੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਆ ਬੈਠਾ। ਐਧਰ ਓਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਫੇਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ-'ਹੁਣ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਾਹਦੇ ਨੇ-ਗੁੱਡੇ ਗੁੱਡੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਮਝੋ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕੁੜੀ ਦੀ ਜੰਨ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਤੋਰੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਨੂੰ ਕੰਠਾ ਤੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਮਹਿੰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਦਾਜ ’ਚ ਹਥਨੀ ਅਰਗੀ।'
ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਐਡਾ ਵੱਡਾ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਅਫ਼ੀਮ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਡ ਚਰ ਲਏ ਸਨ। ਸੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅੱਸੀ-ਨੱਬੇ ਸਾਲ ਦਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਹ ਦੀ ਕਸਰ ਵੀ ਸੀ। ਸਾਹ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸਾਹ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਜਾਨ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ। ਉਹ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਥਿਵਦਾ ਗਿਆ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੱਜਣ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਮਗਜਾਟ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ-'ਜਗਰਾਜ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਐ ਨਿਰਾ। ਕਹਿੰਦਾ, ਬਦਲੀ ਨ੍ਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਮੈਂ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦਾ ਭੁਘਾਟ ਪਾ ਦਿਆਂ। ਬਹੁਤ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋ 'ਗੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤ 'ਚ ਮੋਘੀ ਲੱਗਣੀ ਸੀ, ਕੱਸੀ 'ਚੋਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜਾਵਾਂ, ਅਫ਼ਸਰ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਲੈਣ। ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੌ ਦਾ ਨੋਟ ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਦੀ ਜੇਬ੍ਹ 'ਚ ਪਾ ’ਤਾ, ਫੇਰ ਤਾਂ ਓਵਰਸੀਰ ਸਾਲਾ ਨੜੇ ਆਂਗੂੰ ਉਧੜਦਾ ਫਿਰੇ। ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਮੋਘੀ ਲਾ ’ਤੀ।’
ਪਸ਼ੂ ਲੈਣ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭੋਰਾ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਰਤਦਾ। ਛੀ ਸੌ ਦੀ ਲਵੇਰੀ ਮਹਿੰ ਲੈਂਦਾ, ਤੋਕੜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਦੁੱਧ ਹੋਈ ਵਈ ਵੀ ਵੇਚ ਦਿੰਦਾ। ਉਸੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸੇਰ ਦੁੱਧ ਵਾਲੀ ਗਾਂ ਲੈ ਲੈਂਦਾ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਖਰੂਦ ਉੱਠਦਾ ਤਾਂ ਓਹੀ ਗਾਂ ਦੂਜੇ ਮਹੀਨੇ ਵੱਟੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕੇ ਸੱਜਰ ਸੂਈ ਮਹਿੰ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਚਾਰ ਸੌ ਰੁਪਿਆ ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਬਿਆਜੂ ਲਿਖਵਾ ਲੈਂਦਾ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸੌਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਮਹਿੰ ਫੰਡਰ ਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ।
ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਉਸ ਤੋਂ ਤੁਰਿਆ ਮਸ੍ਹਾਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਖੰਘ ਨੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਲਿਆ। ਫ਼ੀਮ ਵੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਦੀ। ‘ਹੁਣ ਫ਼ੀਮਾਂ ਕਿੱਥੇ ਨੇ, ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਗੂੰਹ ਐ’ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ।
ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਲੰਘ ਗਏ, ਹੁਣ ਕਦੇ ਗੱਜਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ। ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਗੱਜਣ ਬੁੜ੍ਹਾ ਬਿਮਾਰ ਐ ਬਹੁਤ। ਫੇਰ ਸੁਣਿਆ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਿ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੱਜ ਭੁੰਜੇ ਲਾਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਝੱਟ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਜਗਰਾਜ ਵੀ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਸ੍ਹਾਂ ਆਉਂਦਾ ਸਾਂ-ਭਾਵੇਂ ਘਰ ਗਵਾਂਢ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਜਗਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਾਣਕਾਰ ਸੀ। ਬੁੜ੍ਹੇ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਚੁਗਲੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਕੋਲ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਰਾਜ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।
ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਭੁੰਜੇ ਲਾਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕੋਈ ਸਾਹ ਸੀ। ਜਗਰਾਜ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਚੁੱਪ ਕਰੇ, ਜਿਵੇਂ ਪੂਰੇ ਸਾਹ ਨਿਕਲਣ
124
ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
