‘ਬਹੂ ਆ 'ਗੀ, ਹੁਣ ਉਹ ਨੇ ਸਾਥੋਂ ਕੀ ਲੈਣੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸਾਕ ਖ਼ਾਤਰ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ਦਰ ਦਰ ਬੌਂਦਾ। ਹੌਲਦਾਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ।
‘ਭਾਣਜੇ ਭਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕੀ ਲਗਦੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਝੁਰਦੀਆਂ ਬਈ ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਕੀਹ ਐ ਹੁਣ ਮਹਿੰ ਨੂੰ ਕੱਖ ਪੱਠਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤੇ ਧਾਰਾਂ ਕੱਢਣ ਦੀ।’ ਜੰਗੀਰੋ ਨੂੰ ਘਰ ਦਾ ਤੇ ਹੌਲਦਾਰ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਫ਼ਿਕਰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।
‘ਧਾਰ ਤਾਂ ਚਾਚਾ ਮੈਂ ਕੱਢ ਦਿਆ ਕਰੂੰ।' ਜੈਲੇ ਨੇ ਹਾਬੜ ਕੇ ਆਖ ਦਿੱਤਾ।
ਜੈਲਾ ਹੁਣ ਨਿੱਤ ਆਥਣ ਉੱਗਣ ਹੌਲਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਧਾਰ ਕੱਢਣ ਆਉਂਦਾ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ। ਹੌਲਦਾਰ ਨੂੰ ਚਾਚਾ ਚਾਚਾ ਤੇ ਹੌਲਦਾਰਨੀ ਨੂੰ ਚਾਚੀ ਚਾਚੀ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।
'ਚਾਚੀ, ਜੇ ਮੈਂ ਵਿਆਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਬਹੂ ਤੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜੀ ਜੀ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ।'
‘ਤੇ ਜੇ ਮੇਰੇ ਜਿੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਫੇਰ ਕਿਹੜਾ ਤੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ।'
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਹੱਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਜੰਗੀਰੋ ਹੁਣ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਈ। ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ- 'ਘਣ ਅਰਗਾ ਮੁੰਡਾ ਹੁਣ ਤਾਂ ਘਰੇ ਰਹਿੰਦੈ, ਆਸਾ ਸਿਓਂ ਖੱਦਰ ਪਾੜ ਤੋਂ ਹੌਲਦਾਰਨੀ ਨੇ ਕੀ ਲੈਣੈ।'
ਜੈਲਾ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫੇਰ ਉਹ ਨਾਲ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਇੱਕ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਮੁਰਗੀ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ, ਪਰ ਉਹ ਆਉਂਦਾ ਹੁਣ ਵੀ ਸੀ, ਕਦੇ ਕਦੇ। ਹੌਲਦਾਰ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਧੀਆ ਲੱਕੜ ਦੀ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰੋ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਜੰਗੀਰੋ ਹੁਣ ਘੱਟ ਹੀ ਚੱਸ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਮਤਲਬ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਨੇ ਐਨੇ ਜਫ਼ਰ ਜਾਲੇ ਸਨ।ਉਹ ਮਤਲਬ ਅਜੇ ਤੀਕ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਘਰ ਤਾਂ ਔਤ ਹੀ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਜੰਗੀਰੋ ਦੀ ਉਮਰ ਵੀ ਹੁਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਹ ਨੂੰ ਢੁੱਕ ਚੱਲੀ ਸੀ।
ਤੇ ਅੱਜ ਹੌਲਦਾਰ ਮਰੇ ਨੂੰ ਸਾਲ ਭਰ ਹੋ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਦੁੱਗਾ, ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੈਲਾ ਉਸ ਦੇ ਕੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ? ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਸ ਨੇ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਹੌਲਦਾਰ ਦੀ ਉਹ ਦੇ ਕੋਲ ਕੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ? ਉਸ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਵਰਗੇ ਘਰ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕੌਣ ਸੰਭਾਲੂ, ਜੰਗੀਰੋ ਦੀ ਪਲ ਪਲ ਘੁੰਮਣ ਘੇਰੀਆਂ ਖਾਂਦੀ ਸੋਚ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੀਮ ਬੇਹੋਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਪੰਜ ਛੀ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਇਕਦਮ ਉਸ ਦੇ ਪੱਟ 'ਤੇ ਆ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਥਿੜਕ ਗਈ। ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਪਿਆ ਮੂਲ੍ਹਾ ਅਚਾਨਕ ਡਿੱਗ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੱਟ ’ਤੇ ਆ ਵੱਜਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਉੱਥੋਂ ਉੱਠੀ, ਸੰਦੂਕ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਊਨੀ ਕੰਬਲ ਤੇ ਗਰਮ ਚਾਦਰ ਕੱਢੀ, ਕੱਢ ਕੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਿਆ ਤੇ ਕੁਰਸੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ।
ਪਾਲੀ ਜਦ ਆਥਣੇ ਮਹਿੰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਹੌਲਦਾਰਨੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਖੇਸ ਤਾਣੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਹੈ ਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਅੱਧ ਮੱਚ ਕੁਰਸੀ ਦੇ ਆਲੇਦੁਆਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਸੁਆਹ ਖਿੰਡੀ ਪਈ ਹੈ।
ਦੋ ਕੰਬਲ, ਗਰਮ ਚਾਦਰ ਤੇ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ
139
