ਫੇਰ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਉਹਦਾ ਖੇਤ ਤੇ ਟਾਹਲੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਖੁੱਸੇ, ਸਗੋਂ ਉਹਦੇ ਮੋਏ ਬਾਪ ਦੀ ਮੜੀ ਦਾ ਵੀ ਤਿਸਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ । ਮੋਇਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰਹੇ, ਸਗੋਂ ਉਹਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਇਸ਼ਟ, ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜਿਹੜੀ ਹੋਈ, ਉਸਨੇ ਤਾਂ ਜਗਸੀਰ ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਦਾ ਸਾਹ-ਸਤ ਵੀ ਸੂਤ ਲਿਆ । ਉਹਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਇਹਸਾਸ ਸੀ ਕਿ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੁਰਗਤੀ ਕੇਵਲ ਉਹਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਇਸ ਇਹਸਾਸ ਨੇ ਇਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਦੋਸ਼ੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਗੰਢ ਉਹਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਉਸ ਤੋਂ ਖੁੱਲ ਹੀ ਨਾ ਸਕੀ । ਸੀਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਗਸੀਰ ਅਰਪਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਬਲ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕੋ ਇਕ ਕਰਤੱਵ ਹੀ ਵਿਦਮਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ-ਆਪਣੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਦਾ ਮਹਿਬੂਬ ਪਤੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸਮਰਪਣ । ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹਦਾ ਰਵਈਆ ਨਿਰੋਲ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਸੰਗਾਊ ਸੁਭਾ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਸਾਡੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੰਸਕਾਰ ਵੀ ਹਨ । ਇਕ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪੇਮੀ ਵਾਂਗ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਮਕਾ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਸੂਰਜ ਜੋ ਮਨ ਦੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਕੰਧਰਾਂ ਨੂੰ ਜਗਮਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਤੂ ਜਗਸੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਕੋਈ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਅੱਖ ਝਮਕਣ ਦਾ ਹੀਆ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿਚ ਸਮੋਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਗੋਰਖਧੰਦੇ ਵਿਚ ਫਾਥਾ ਜਗਸੀਰ ਔਰਤ ਦੇ ਸਾਥ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿ ਕੇ ਦੁੱਧ ਸੱਖਣੀ ਚਾਹ ਵਾਂਗ ਉਮਰ ਭਰ ਸੜਦਾ ਰਿੱਝਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੋਰਦਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਵਿਉਪਾਰ ਵਿਚੋਂ ਜੇ ਉਹ ਕੁਝ ਕਮਾ ਸਕਿਆ, ਉਹ ਸੀ ਕੇਵਲ ਭਾਨੀ ਦੇ ਅਫਤਾਬੀ ਹੁਸਨ ਦੀਆਂ ਛਿਣ-ਭੰਗਰੀਆਂ ਕੁਝ ਝਲਕਾਂ ਜਾਂ ਉਹਦੇ ਸੁੱਤੀਆਂ ਤਰਬਾਂ ਛੇੜਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਮਿਜ਼ਰਾਬੀ ਬੋਲ, ਤੇ ਬੱਸ । ਜਗਸੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਪ੍ਰਫੁਲਣ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਵਿਆਹ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਜਾਤ-ਭੇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੋੜੇ ਹਨ । ਉਹ ਭਾਨੀ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਲਈ ‘ਜਾਤ-ਜਾਤ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਸੰਬੰਧ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਉਹਦੇ * ਬਾਹਰੀ ਗੱਲ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਦਾ ਇਸ਼ਕ ਅਨੇਕ-ਭਾਂਤੀ ਲਛਮਣ ਰੇਖਾਵਾਂ ਘਰਿਆ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅੰਦਰ ਰਿੱਝਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹਦੇ ਆਪੇ ਨੂੰ ਖੋਰੀ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕ-ਲੱਜ ਤੋਂ ਭੈ ਖਾ ਕੇ ਉਹ ਭਾਨੀ ਦੇ ਘਰ ਨਾ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਠਾਣਦਾ 'ਚ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਅਮੋੜ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਹਦੇ ਕਦਮਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਰਜਤ ਰਾਹਾਂ ਵਲ ਦੀਆਂ ਹਨ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਰਜਤ ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਸੰਗਾਊ ਸੈਲਾਨੀ ਵਰਜਤ ਫਲ ਨੂੰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਛਹ ਸਕਿਆ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਭਰ ਮੂਕ ਜਿਹੀ 'ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਮਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਵੀ ਜੇ ਉਹਦੀ ਕਈ ਛਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਨੀ ਉਹਦੀ ਮੜੀ ਨੂੰ ਲਿੰਬ ਪੋਚ ਕੇ ਕਦੀ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਦੇ ਹੈ । ਲੋਕ-ਲੱਜ ਤੋਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੰਮੜੇ ਮੋੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ? ਹੀ ਛੱਡ ਸਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਅੰਤਮ ਇੱਛਾ ਸੀ ਤਾਂ
